Tímarit Máls og menningar - 01.04.1967, Qupperneq 61

Náttúruvernd á Islandi
landi. Lög um náttúruvernd, sem
voru sett árið 1956, eru einmitt slík-
ur lagabálkur. í sumum löndum eru
til sérstök lög um þjóðgarða og opin
náttúrusvæði fyrir almenning, eða
önnur einstök atriði slíkrar náttúru-
verndar. I Danmörku og Noregi eru
t. d. til svokölluð ,,friluftslov“, úti-
vistarlög, sem er sérstakur lagabálk-
ur um rétt fólks til aðgangs að nátt-
úrunni, jafnvel þó um land í einka-
eign sé að ræða, ef það telst ekki
ræktað land.
Aftur á móti er miklu erfiðara um
vik að setja almenn ákvæði um þá
náttúruvernd, sem styðst við fjár-
hagsleg sjónarmið og fjallar um skyn-
samlega nýtingu náttúruauðæfa. Þar
þarf að virða hin ýmsu náttúruauð-
æfi hverju sinni, hversu takmarka
skuli nýtingu þeirra og eftir hvaða
reglum skuli farið, eða hvernig stuðla
beri að eðlilegri nýtingu. Þessvegna
eru í flestum löndum sérstök lög urn
hina ýmsu þætti slíkrar verndunar
náttúruauðæfa og er svo einnig hér
á landi. Elzlu náttúruverndarákvæði,
sem enn eru I gildi hér á landi, eru
einmitt af þessum toga spunnin, en
það munu vera nokkur ákvæði um
selalátur, lagnir og eggver úr tilskip-
un um veiði á íslandi frá 1849.
Nú verða talin hér helztu íslenzk
sérlög um hina ýmsu þætti náttúru-
verndar, og rakin lítilsháttar saga
þeirra og endað á hinum almennu
lögum um náttúruvernd. Árið 1894
voru sett lög um samþykktir til að
friða skóg og mel, þar sem sýslu-
nefndum var veitt vald til að gera
samþykktir um friðun á skógum og
mel á þann hátt, sem lögin kváðu
nánar á um. Árið eftir voru svo sam-
þykkt sérstök lög til að gera sam-
þykktir um hindrun sandfoks og
sandgræðslu, þar sem sýslunefndum
var veitt vald til að gera samþykktir
um hindrun sandfoks og um sand-
græðslu þar sem þeirra væri þörf í
heilum sýslum, eða nokkrum hluta
þeirra. Sandfok var þá mikil plága
í sumum sýslum, einkum Rangár-
vallasýslu, og ýmsir menn höfðu gert
lilraunir til að hefta það og komizt
að raun um, að það myndi hægt með
réttum aðferðum. Árið 1907 voru sett
lög um skógrækt og varnir gegn upp-
blæstri lands, þar sem kveðið var svo
á, að hefja skyldi skógrækt með því
markmiði að friða og bæta skóga þá
og skógarleifar, sem enn voru til hér
á landi, rækta nýjan skóg og leið-
beina landsmönnum í þeim efnum.
I sambandi við það skyldi leggja
stund á varnir gegn uppblæstri lands
og sandfoki, þar sem því yrði kornið
við. Samkvæmt lögum þessum skyldi
skipaður skógræktarstjóri, sem einn-
ig hefði á hendi forstjórn þeirra op-
inberu ráðstafana, sem gerðar yrðu
til að varna sandfoki. Árið 1914 var
forstjórn sandgræðslumála tekin und-
an embætti skógræktarstjóra og falin
Búnaðarfélagi Íslands og árið 1923
51