Tímarit Máls og menningar - 01.04.1967, Blaðsíða 102

Tímarit Máls og menningar
hvemig fræðisetningar skuli tengdar sam-
an, hvað leggja beri áherzlu á, hverju skuli
sleppt o. s. frv. Þar að auki er sálarfræðin
svo yfirgripsmikil, að ógjörningur er fvrir
einn mann að vera jafnvel heima á öllurn
sviðum. Hann verður því í fjölmörgum t: 1-
vikum að láta sér nægja að styðjast við
rit annarra manna, án þess að hafa tök á
því að prófa sannleiksgildið sjálfur eða
skírskota til reynslu sinnar. Allt þetta
veldur því, að kennslubækttr í sálarfræði
hljóta að liggja vel við höggi gagnrýnenda
og tjóar ekki um það að fást. Mér virð-
ist, að prófessor Símoni hafi tekizt undra
vel að sigla fram hjá þeim mörgu skerjum,
sem hér hljóta að verða á vegi. Hann verð-
ur með engri sanngirni gagnrýndur á þess-
um vettvangi. Það sem heizt mætti ef til
vill að hók hans firina er nokkuð annars
eðlis, og skal nú lítillega vikið að því.
Þegar ég leiði hugann að þeim kennslu-
bókum í sálarfræði, sem ég kannast við,
virðist mér sem þrjár meginstefnur séu
yfirleitt lagðar til grundvallar ritun slíkra
hóka. Allar þessar stefnur verða að teljast
jafn réttháar, og því ekki réttmætt að áfell-
ast höfund, þótt hann taki eina fram yfir
aðra. Gagnrýnin á að fjalla um það, hvern-
ig höfundur hefur fylgt og fjallað um þá
stefnu, sem liann hefur kosið að fara eftir.
Ilin fyrsta af þessum stefnum er fólgin
í ]iví að rila hlutlausa lýsingu á helztu
kenningum, rannsóknum og viðfangsefnum
sálarfræðinnar. Höfundur forðast allt per-
sónulegt mat, og tekur ekki afstöðu til
þess, er hann ritar um.
Onnur stefnan er sú að rita sálarfræði
frá persónulegu sjónarmiði. Þá er sú kenn-
ing, sem höfundurinn aðhyllist, lögð til
grundvallar og viðfangsefni og rannsóknir
sálarfræðinnar túlkaðar og metnar með
hliðsjón af tilteknu sjónarmiði.
Sú þriðja getnr skoðazt sem eins konar
millileið. Höfundur gerir þá grein fyrir
sem flestum sjónarmiðum, en leitast við
að meta þau jafnóðum, taka það sem hon-
um sýnist nýtilegt í hverri stefnu. Hann
reynir að finna samnefnara ólíkra sjónar-
miða og steypa saman heilsteypta sálar-
fræði á hreiðum grunni.
Allar þessar stefnur hafa kosti sína og
galla. Sú fyrsta virðist vera vísindalegust,
og margir telja að hún sé hæfilegust sem
kynning á sálarfræði fyrir skólanemendur.
Þó er sá gallinn á, að oftast eru hækur af
þessu tagi daufar og líflitlar og ekki þess
umkomnar að kveikja áliuga. Sjálfsagt er
það einnig mörgum höfundum ófullnægj-
andi að vera reyrðir í fjölra kaldrar vís-
indamennsku, og trúlegt að rilverkið gjaldi
þess að einhverju.
Önnur stefnan hefur þann mikla kost,
að lesandinn fær eitt heildarsjónarmið, sem
hann getur stuðzt við í skilningi sfnum á
mannlegu eðli. Auk þess eru slík rit oft
vel skrifuð, enda horin tíðnm uppi af anda-
gift, sannfæringu og persónulegri reynshi
höfundar. Hitt er svo jafnljóst, að sálar-
fræði sem þessi er gjarnan þröng í sniðum
og jafnvel að einhverju leyti hlutdræg.
Rýrir það stórum gildi liennar sem kennslu-
hókar.
Þá er það þriðja stefnan. Nokkrir höf-
undar hafa freistað þess að fara þá leið.
Enda er auðskilið, að í fræðigrein, sem er
í örri þrótin og þar sem mörg sjónarmið
eru uppi, er nauðsynlegt að reyna að sam-
ræma kenningar og fella þær saman. En
eflaust er langvandasamast að rita sálar-
fræði á þennan hátt. Það krefst mjög víð-
tækrar þekkingar og ekki svo lítils sköpun-
arhæfileika. Enda þótt ég virði mikils snilld
sumra þeirra höfunda, sem ritað hafa með
])essu móti, svo sem Ed. Claparéde, hefur
mér virzt, að framsetning þeirra verði yfir-
leilt of almenn, heimspekileg, og sjaldnast
tekst að hræða saman hrotin og verður því
yfirlitið stundtim nokkúð grautarlegt.
92