Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Side 87

SíSasti Islendingurinn
aldir töldum við okkur þegna Noregskonungs þótt danskir konungar væru
okkar herrar frá því um aldamótin 1400. Það er athyglisvert, að Jón Arason
og synir hans vitna jafnan í skyldur Islendinga við Noregskonunga, í lög
Noregs og íslands, en minnast aldrei á Danakonung, hvorki að því er varðar
skyldur eða réttindi. En nú hafði Kristján III. konungur Danmerkur afnumið
norska ríkisráðið og mælt svo fyrir, að Noregur skyldi ekki vera né heita
konungsríki heldur liðamót Danmerkurríkis og lúta krúnu Danmerkur um
eilífð alla, svo sem það var orðað. Olafur Engilbrektsson erkibiskup í Noregi
hóf uppreisn gegn Dönskum, en var ofurliði borinn og varð að flýja land.
Bæði í Noregi og á íslandi eru kaþólskir biskupar síðustu fulltrúar inn-
lends sjálfstæðis. Annar bjargaði sér á flóttanum, hinn missti höfuð sitt
undir böðulsöxi.
Örlög Jóns Arasonar og sona hans eru í fullu samræmi við öld siðaskipt-
anna í Evrópu, er allt mannlíf var ofurselt hamslausum ástríðum, og þau
voru tákn þess, að ísland hafði í ríkara mæli en fyrr samtvinnazt atburða-
rás evrópskrar sögu. ísland naut ekki lengur þeirra fríðinda og griðastaðar
að vera útkjálkahreppur fjarri lögsögu annarra. Islendingar drógust inn í
flaum og straumiðu umheimsins, hvort sem þeim líkaði það betur eða verr.
I þrjár aldir höfðum við að vísu lotið formlega erlendum þjóðhöfðingjum,
en í reynd að miklu leyti óáreittir og óháðir, og þegar fulltrúar erlends valds
gerðu sig digra var það ýmist að við drekktum þeim eða drápum með öðrum
hætti.
Þegar Leó páfi X. spurði tíðindin af mótmælum Lúthers taldi hann þetta
venjulegt munkakarp. Slíkt var ekki ný bóla og að vissu leyti hafði hann á
réttu að standa. En hann skildi ekki, að oft er þrasið upphaf heimssögulegra
viðburða. Áður en varir bresta loftbólurnar og holskeflan rís brydduð hvítu
og þá er margri bátsskelinni voðinn vís.
Það kom brátt í ljós að siðaskipti Lúthers og annarra mótmælenda fólu í
sér annað og meira en dogmatískar deilur um náð guðs og hlut mannlegra
verka í endurlausninni eða útvalningu frelsaðra og fordæmdra. Það er furðu-
legt hve guðfræði getur breytzt skjótt í hagfræði. Boðskapur Lúthers hefði
ekki átt svo skjótu fylgi að fagna ef furstar, þjóðhöfðingjar, ágjarnir borg-
arar og aðalsmenn hefðu ekki séð sér leik á borði og sölsað undir sig kirkju-
eignir og klaustra, tíundir og afvinnur. Víða um Evrópu urðu siðaskipti til
þess að alefla ríkisvaldið, festa þjóðrikin í sessi, blása borgarastéttinni byr í
segl, m.ö.o. grundvalla þann heim, sem er heimur okkar í dag. En á íslandi
gegndi allt öðru máli. Hér urðu siðaskiptin til þess að svipta okkur fornum
77