Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Blaðsíða 59

Um Réttarhöld Kafka
atburða, látið rýja sig öllum þeim eigindum sem gera manninn að manneskju.
Hann hafði forsmáð það lögmál sem Kafka telur alla menn bundna og má
kannski orða í stystu og skýrustu máli með boðorðinu: „Vertu maður!“
En lögmálið lét að sér kveða með óvæntum og skjótum hætti. Það er venja að
segja um slíkan mann að augu hans hafí skyndilega lokist upp, að hann sjái að í
raun réttri hafi líf hans verið fals og hann hafi verið syndum spilltur. Þjóð-
sagnahetjur og dæmisagnapersónur heimsbókmenntanna eru oft leiddar fram
fýrir okkur á slíkum örlagastundum. Búdda hafnar munaðarlífi furstans til að
ferðast um meðal fátækra; Jesús segir að sitt ríki sé ekki af þessum heimi og
skipar ungum manni að gefa allar eigur sínar og fylgja honum; Sál frá Tarsos,
sleginn ofurskæru ljósi á leið sinni til Damaskus, fyllist slíkum viðbjóði á fortíð
sinni að hann gerist algerlega nýr maður, skiptir meira að segja um nafn, verður
postulinn Páll; Fást í skáldverki Goethes formælir í örvilnan lífi sem hefur
glatað allri merkingu, heldur síðan af stað í leit að nýju lífi, með hjálp djöfulsins
ef ekki vill betur til, og að lokum — eftir langa píslargöngu — finnur hann rétta
leið.
Vafalaust hafði Kafka þessar dæmihetjur í huga þegar hann skrifaði samtal
Jóseps K. við málarann Titorelli. ,„Til eru‘, segir Titorelli, ,þrír möguleikar: það
er að segja alger sýknun, sýndarsýknun og frestun um óákveðinn tíma.‘“ En
tveimur blaðsíðum síðar viðurkennir Titorelli að hann hafi aldrei rekist á dæmi
um algera sýknun. Samt heldur hann því fram að sagt sé að slík sýknun hafi átt
sér stað.
,„Það er bara fjarska erfitt að sanna það sem staðreynd*, segir málarinn.
,Lokaniðurstöður réttarins eru aldrei skráðar, jafnvel dómararnir geta ekki
komist yfir þær, þess vegna höfum við ekkert í höndunum nema þjóðsagna-
kenndar frásagnir af fornum málum. í þessum þjóðsögum er vissulega að finna
dæmi sýknunar, í rauninni fjallar mikill meirihluti þeirra um sýknanir, þeim má
trúa en þær verða ekki sannaðar. Engu að síður ber ekki að kasta þeim alveg fyrir
róða, í þeim hlýtur að felast sannleikskorn og auk þess eru þær afar fallegar. Ég
hef sjálfur málað margar myndir byggðar á slíkum þjóðsögum.‘“
.„Einberar þjóðsögur breyta ekki skoðun minni,‘ sagði Jósep K., ,og ég geri
mér í hugarlund að það stoði lítt að vitna til slíkra sagna fyrir réttinum.‘“
„Málarinn hló. Já, það er útilokað/ sagði hann.
,Þá eru þær tómt mál um að tala,‘ sagði Jósep K.“
Þrátt fyrir fegurð sína hafa þessar fornu sagnir því ekkert raunhæft gildi fyrir
Jósep K. í þrengingum hans. Og það er einmitt mergurinn málsins.
Hjá Kafka rekumst við í fyrsta skipti á sögu af þessu tagi þar sem söguhetjan
TMM 28 433