Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Blaðsíða 98

Tímarit Máls og menningar
frásögninni í heild: spádómurinn er í órjúfandi sambandi við það sem gerist við
Rauðamel síðar. Og í þriðja lagi kynntust íslendingar skyldum frásögnum úr
klassískum ritum, sem sjálfsagt er að taka til samanburðar. I rauninni er ekkert
undarlegt, þótt lærdómsatriði slæddust inn í Landnámu, og má hér minna á
söguna af hröfnum Flóka, sem virðist vera runnin frá lýsingunni á fuglum Nóa í
Fyrstu bók Móses, eins og oft hefur verið bent á.
í Stjóm er merkileg lýsing á Grikklandi, og er hún þegin frá spænska
fjölfræðingnum Isidorus Hispalensis (d. 536), en hún á sér þó fornar, grískar
rætur. Isidorus hafði ýmiss konar áhrif á íslenzkar bókmenntir, eins og al-
kunnugt er.5 Einn kaflinn í Grikklandslýsingunni hljóðar á þessa lund:
í fýrr nefndri Attica eru tværprovincice, af hverjum er önnur heitir Boecia
og önnur Peloponnensis. En Boecia fékk nafn af þeirri sök og tilfelli, sem
hér fylgir: Þann tíma sem Cadmus son Agenoris, er um hríð var nefndur
og bróðir fýrr nefndrar Europæ, skyldi fara að leita hennar eftir síns föður
boðskap, síðan er Júpiter hafði fangið hana sem fyrr var sagt, og hann fékk
eigi fundið hana, þá óttaðist hann svo síns föður reiði, að hann staðfesti
það ráð með sér að taka heldur á sig útlegð en koma aftur til föður síns.
Og þá ber svo til, að einn uxi gengur fyrir honum, og hann gekk þar eftir
þar til hann nemur staðar og setur þar upp sína byggð sem uxinn lagðist
niður og hvíldist, og kallaði síðan af uxans nafni Boeciam, því að bos á latínu
er uxi upp í norrænu, og smíðaði í þeim stað borgina Thebes .. .6
Hér, eins og í þáttunum Fundinn Noregur og Hversu Noregur byggöist, eru
tildrög að landnámi þau, að maður fer að heiman í leit að systur sinni, sem hefur
verið brottnumin, og er ástæðulaust að rekja slíkt efni í þessari grein, þótt
skemmtilegt sé að fá svo eftirtektarverða hliðstæðu. Með Landnámu og Stjóm er
það ekki einungis sameiginlegt, að dýr er látið ráða um bústaðarval, heldur er
einnig um skýrar orðalagslíkingar að ræða: „Þá gekk Skálm fyrir“, „einn uxi
gengr fyrir“; „Þar lagðist Skálm niður“, „uxinn lagðist niður“. I báðum
5 Sjá einkum: Margaret Schlauch, Romance in Iceland (London: 1934), 8. bls. og víðar. Hermann
Pálsson, Jslenzkar fornsögur og Isidor frá Seville’, Tímarit Þjóðrœknisfélags íslendinga í Vesturheimi
L (Winnipeg: 1969), 35.-38. bls.
6 Stjóm, útg. C. Unger (Kristiania: 1852), 84. bls. Latneska frásögnin er í Isidori Hispalensis episcopi
etymologiarum sive originum libri xx, útg. W. M. Lindsay (Oxford: 1911), xiv 4 11. Ensk þýðing á
grísku frumsögunni er í Pausianias’s Description of Greece, þýö. J. G. Frazer, vol. I (London: 1898),
459. bls. Sjá einnig V. bindi, 48. og 211. bls.
472