Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Blaðsíða 9

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Blaðsíða 9
Adrepur tilraunum sínum til að skýra þetta tímabil: Sá slæmi Stalín hafði fengið alltof mikil völd sem hann misnotaði hrapallega, hefði þetta ekki gerst hefði þróunin orðið á annan veg og svo framvegis. Diabolismus Árna er af þessum toga. Með ofuráherslu á snilli leikhúsmannsins mikla eru viðbrögð fólks við réttar- höldunum útskýrð sem óhjákváemileg. Röksemdafærsluna fær Árni ekki til að ganga upp, skiljanlega, nema með því að skjóta inní hana svæsinni alhæfingu, eða réttara sagt fölsun á sögunni. Þeir voru vissulega til, meiraðsegja hér á landi, sem reyndu að leggja saman og draga frá og fengu dæmin til að ganga nokkuð réttilega upp miðað við þær stærðir sem þá voru þekktar; drógu síðan af þessu margvíslega lærdóma og flestir fremur uppgjafarkennda. Og þó Trotskí og Deutscher hafi ekki vitað hvað gúlagið var stórt, kom það ekki í veg fyrir að þeir og margir fleiri tækju afstöðu gegn þeim hluta þess sem þeir vissu um, án þess þó að umturnast í andstæðinga alls sósíalisma. En „leikritið“ var meira en réttarhöld og gúlag; þetta tvennt er aðeins það áþreifanlegasta núna eftirá. Stalínisminn var andleg miðöld, í allri hugsun kippur langt afturfýrir Marx og í sumum greinum afturfyrir vestrænan húmanisma. Og þá vaknar spurning sem vafist hefur fyrir fleirum en mér: hvernig stóð á því að svona margir aðhylltust þessi ósköp, flestir gersamlega gagnrýnislaust og sumir af trúarlegri ákefð? Hér hrökkva ekki til þær ástæður sem menn höfðu til að styðja Sovétríkin sem tilraun til sósíalisma (að þeirra mati) og öflugan bandamann gegn fasismanum. Enn síður „djöfulleg snilli Stalíns". Sem hugmyndafræði var stalínisminn hvorki djöfullegur né snjall og þaðanafsíður djöfullega snjall. Hann var moð. Utbreiðsla stalínismans er órækur vottur um afhroð gagnrýninnar hugsunar meðal flestra sósíalista á þessum árum, þörf þeirra á andlegu haldreipi hvað sem það kostaði, pólitískan þolandahátt og oft á tíðum sefjunarkennda auðsveipni; eftir að dýrðin þvarr hefur mörgum reynst leiðin æði létt undir guð almáttugan, þjóðina, nýja flokka, nýja leiðtoga og fleira sem þægilegt þykir að beygja sig undir. Þessi hlið stalínismans er ekki aðeins eftirgjöf sósíalista gagnvart borgaralegri hugmyndafræði og lífsmynstri, hún er samrunnin aldagömlum leifum af ýmsu því versta sem bæði borgaralegum og sósíalískum byltingum var ætlað að vinna gegn. Skýringa á henni er að leita í menningarsögulegu samspili margra þátta en ekki persónunni Jósep Stalín. Þó ádrepa Árna sýni ljóslega að gamall sovétátrúnaður er ennþá nokkuð viðkvæmt mál, þá er hún samt gleðilegt viðbragð á tímum þegar flestir kæra sig kollótta um sögu „hreyfingarinnar“ svo ekki sé minnst á gamla og nýja drauma um annarskonar mannlíf. 383
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.