Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Blaðsíða 110

Tímarit Máls og menningar
Höfuðmóthverfan í þjóðfélaginu er samkvæmt þessu milli alþýðu manna og
lítils hóps menntamanna. En þessi togstreita er aðeins iyfirbordinu. í stað þess að
koma með stéttagreiningu sem gefur dýpri innsýni setur Scherfig upp
populistiska andstæðu milli velmenntaðra kúgara og þeirra menntasnauðu sem
eru kúgaðir. Með því að halda á lofti minni háttar stéttamótsetningum breiðir
Scherfig yfir höfuðmóthverfuna milli launþega og borgarastéttar sem ræður yfir
fjármagninu.
Sjálfsskilningur borgarastéttarinnar
Nú þarf ekki endilega svo að vera að bók sé slæm eða ófullkomin aðeins vegna
þessað hún lýsi samfélaginu á „rangan hátt“ út frá ákveðnu sjónarhorni. Það má
hugsa sér að Scherfig hafi getað skotið inn öðrum ummælum jafnframt sam-
félagsmynd bókarinnar sem settu hana í skýrt samhengi og afhjúpuðu hana
jafnvel sem þá borgaralegu falsmynd sem hún er. En eins og fyrr var nefnt er
enginn verulegur munur á skilningi skóladrengjanna og frásagnarmanns á
skólanum og samfélaginu. Scherfig telur það hlutverk sitt að afhjúpa lygar
afmælisárgangsins með því að rifja upp skelfingar skólaáranna án þess að hlífa
neinum. Samt sem áður er meðvitað svið í sögunni sem er hvorki tengt hinum
fullorðnu kúgurum né kúguðum börnunum. Það er svið frásagnarmannsins
sem kemur fram í linditréstákninu (sjá bls. 480 hér að framan) og á fleiri stöðum
í bókinni. Hér verður vitnað í nokkra þeirra:
„Það er vor. En okkur gefst enginn tími til að sinna vorinu. Við höfum vanrækt
hvert einasta vor í lífi okkar. (169)
Vorið er fyrir utan. Bjart og framandi og raunalegt. Við erum fullorðin og frjáls
nú og getum gert það sem okkur sýnist. En við lærðum aldrei að njóta vorsins.
Við höfum vanrækt það.
Veröldin var ung og græn og safarík. En öll fóru vorin til spillis. Það er um seinan
núna (179, lokaorðin í sögunni).
Starar og svartþrestir blístra óendanlega raunalega og minna á próf. Vorið er
dapurlegt. Það gæti verið svo indælt, ef maður væri skepna eða villimaður eða
stæði neðar í samfélagsstiganum. Það er til fólk sem getur farið hvert á land sem
er. Og það er fólk uppi í sveit og úti í skógunum. Vorið hlýtur að vera yndislegt
hjá þeim. Fyrir skólanema er vorið tími kvíða og mæðu.“ (110—111)
Það má segja að síendurteknar athugasemdir sögumannsins sýni dýpstu
vitund sögunnar. Það er hér sem sjálfsskilningur sögunnar kemur fram. í hverju
felst þessi skilningur? Fyrst og fremst í móthverfum. Milli skólans og veraldar-
484