Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Blaðsíða 38

Tímarit Máls og menningar
Þar mætti tiltaka þrenn einkenni á félagslegum afstæðum í Kína: 1) for-
ræðislega uppbyggingu innan flokksins og ríkisvaldsins, 2) skiptingu ríkis-
valdsins niður í afmarkaðar deildir, 3) einangrun grundvallareininga flokksins
innbyrðis, þannig að boðskiptin innan hans eru yfirgnæfandi ,,lóðrétt“. Það
liggur viss efnahagslegur grundvöllur að baki þessara pólitísku afstæðna,
nefnilega kapítalískar framleiðsluafstæður sem skapa grundvöll fyrir viðhaldi
þessara félagslegu afstæðna. Þessar framleiðsluafstæður gera fámennum hópi
kleift að hafa stjórnun framleiðslutækjanna i hendi sér. Aðför menningar-
byltingarinnar að þessum vítahring var hindruð vegna þess að ekki var gerð
grundvallarbreyting á öllu framleiðsluferlinu í þjóðfélaginu, þar með talin
„endurframleiðsla" félagslegra afstæðna. Aðskilnaður verkalýðsins og framleiðslu-
tækjanna hafði aðeins verið yfirstiginn að hluta til, og því var þeim félagslegu
afstæðum, sem einkenna kapítalismann og vöruframleiðsluna, stöðugt viðhaldið.
Þau komu fram í launamismun (ekki 8, heldur 30 þrepa launastigi), forrétt-
indum flokksgæðinga, sem í æðstu valdastöðum gátu falist í nokkrum einbýl-
ishúsum, frjálsum aðgangi að einkaflugvél, sérverslunum o.s.frv. Úrkynjun
bolsévismans á 4. áratugnum varð m.a. til þess að réttlæta hliðstæð forréttindi í
Sovétríkjunum, og það er trúa mín að tilvist þessara félagslegu afstæðna hafi
ráðið því að ekki var fjallað ýtarlega um „mistök“ Stalíns í Kina — auk þess sem
engin fjöldahreyfing ögraði þessum afstæðum. Spurningin verður þvi: Hvers
vegna réðst fjöldahreyftngin ekki gegn þessum borgaralegu pólitísku tengslum og mið-
stýringu? Ríkjandi kerfi hefur það hlutlæga hlutverk að skapa einingu um
viðhald ríkjandi félagslegra tengsla. Þetta kerfi verður ekki eyðilagt nema annað
komi í staðinn, annars konar eining. Þessi nýja eining verður ekki fundin nema af
fjöldahreyfingunni sjálfri, hún verður ekki „uppgötvuð" fræðilega. Hér þarf
félagsleg tilraunastarfsemi að haldast í hendur við frceðilega gagnrýni. Óttinn við
að ríkjandi eining mundi hrynja stóð m.a. í vegi fyrir að ríkjandi tengslum yrði
ógnað á róttækan hátt. Þess vegna var Shanghai-kommúnan leyst upp án
verulegra mótmæla. Að lokum voru byltingarnefndirnar einnig orðnar nafnið
eitt eða umbreyttust yfir í hin ríkjandi borgaralegu stjórnmálatengsl. Hér er um
að ræða forystuaðferðir sem ganga þvert á raunverulegt fjöldalýðrceði, þar sem
tjáningarfrelsi og frelsi alþýðunnar til margbreytilegra skipulagsforma eru bann-
færð.
Það er gamalkunnur sannleikur að aðeins verkalýðsstéttin er fær um að frelsa
sjálfa sig. Þegar hindranir eru lagðar á virkni fjöldans þýðir það jafnframt að
framgangur byltingarinnar er stöðvaður. Sérhver byltingarforysta sem skilur
ekki nauðsyn á hugsunarfrelsi, tjáningarfrelsi og skipulagsfrelsi fjöldans er
412