Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Side 101

Enk Skyum Nielsen
Hans Scherfig og
borgaraleg hugmyndafræði
Markmið þessarar greinar er að kanna skáldsöguna 'Vanrcekt vor (Det forsomte forar
— 1940) eftir Hans Scherfig til að varpa ljósi á þau skilyrði sem borgaralegt
menningarlíf setur starfi framsækins rithöfundar. Til grundvallar legg ég þá
mótsögn sem virðist felast í því að sú dönsk bók sem best hefur selst á þessari öld
skuli vera skrifuð af háttsettum félaga í Kommúnistaflokki Danmerkur. Tak-
mark flokksins var og er að kollvarpa borgaralegu þjóðskipulagi og stofnunum
þess; en hið borgaralega þjóðfélag, eða að minnsta kosti bókmenntirnar sem
stofnun í þjóðfélaginu, hafa viðurkennt Hans Scherfig í þeim mæli að þess eru
engin önnur dæmi um kommúnískan listamann. Árið 1974 fór upplag
Vanrcekts vors upp fyrir 200.000 eintök. Venjulega hindrar bókmenntastofn-
unin að list og stjórnmálum sé blandað saman. Skáldsaga Hans Scherfigs er
pólitískt listaverk og þó hefur hún náð einstæðum vinsældum. Hvað hefur
gerst? Svar mitt við þeirri spurningu er tvíþætt. Fyrst verður sýnt með greiningu
á skáldsögunni að hún brýtur í meginatriðum hvergi í bág við skilning borg-
aralegs þjóðfélags á sjálfu sér. Síðan verður könnuð staða verksins á opinberum
vettvangi og sýnt hvernig höfundinum voru settar ýmsar hugmyndafræðilegar
skorður sem gerðu hann frambærilegan í augum bókmenntastofnunarinnar.
Sjónarmiðið sem kemur fram í greininni er með öðrum orðum það að velgengni
verksins megi bæði rekja til hugmyndafræðilegs inntaks þess og til þeirra
framleiðsluskilyrða sem borgaralegt menningarlíf setur höfundinum.
Hans Scherfig
Höfundur Vanrcekts vors fæddist árið 1905 og er upprunninn úr broddborg-
arastétt; faðir hans var forstjóri hjá einkafyrirtæki. Hans Scherfig ólst upp í
Kaupmannahöfn, gekk í Metrópólítan menntaskólann, stundaði nám í nokkur
ár við Kaupmannahafnarháskóla og hefur síðan starfað sem málari, rithöfundur
og blaðamaður.
475