Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Blaðsíða 10

Tímarit Máls og menningar
móður ljóðsins. Meðþví móti hefði hann/hún til að bera velvildina, sem er nauð-
synleg, en gæti jafnframt stutt sig við skynsemi sína.
Það er hættulegt ef umfjallandi bókmennta hefur mjög þröngan skilning á
því hvað sé ljóðlist. Gagnrýnanda sem fær í hendurnar mörg og ólík skáldverk
má aldrei henda það að hengja sig af aðdáun í eina aðferð og hafa síðan engan
skilning eða næmi á aðrar túlkanir eða sjónarmið í ljóðagerð. En hörmulegastur
er gagnrýnandinn þó er hann pakkar þröngsýninni inn í búnað annarlegrar
heiftar og ofstækis og bindur síðan utan um allt saman með ástlausri sýn sinni á
mannlegan veruleika og viðleitni.
Það væri ef til vill vert að rifja upp í þessu sambandi ummæli Sigfúsar Daða-
sonar í grein sinni Tilvarnarskáldskapnum frá árinu 1952, en hún var skrifuð sem
andsvar við æsingarmönnum gegn módernískum skáldskap á íslandi. Hann
sagði þar meðal annars:
Um gagnrýni má segja að hún kemur þeim sem gagnrýndur er sízt að notum.
Eins og Rilke segir, ef ég man rétt, er húnþegar bezt lcetur byggð á misskiln-
ingi. Einstaka sinnum getur verið að hún forði mönnum frá að halda áfram á
þeirri braut sem þeir eru ekki hæfir til (því til eru ung skáld sem taka mark á
gagnrýni), en þá á hún sjálfsagt á samvizkunni að hafa drepið kjarkinn í upp-
rennandi snillingum að jafnmiklu marki. Ung skáld ættu að finna hvöt í
andstöðu staðnaðra gagnrýnenda, en jafnvel sú andstaða er engin trygging
frekar en hólið. Hvorki níð né hól getur verið þeim nein leiðbeining; þau
standa ein á sköpunarstundinni og geta og mega ekki vænta neinnar hjálpar.
En oft gleymast orð gagnrýnandans þegar sópur tímans hefur þurrkað burt
margt það sem sagt var og þótti jafnvel fullgilt á sinni tíð. Það eru einnig mörg
skáldverkin sem hafa þurrkast burt um leið. Og mann grunar að það eigi ekki
allt skilið að gleymast sem gleymist þó í safni mannanna. Til að mynda hefur
fátt eitt varðveist af hinum kvenlega bókmenntaarfi. Það er vont mál, ekki síst
fyrir konur. Þar með hefur glatast mikilvægt samhengi í sögu mannkynsins og
skörð komið í skilning okkar sem seinlegt getur orðið að fylla. Barátta kvenna
hefur löngum verið full af sársauka, af vonum og vonbrigðum.
Og um þessar mundir er það ungum skáldkonum meiri nauðsyn en nokkru
sinni áður að yrkja í skörðin með sínum kvenlæga lífsskilningi, sýna ljóðrænan
kraftinn sem í þeim býr og skapa að nýju konuna á sannan hátt. Því líf hennar og
aðstæður breytast ört. En jafnframt mun að líkindum grafa um sig í vitund
þeirra, sterkar en fýrr, sú kennd að tíminn, tilfinningaheftur og undirokandi
nútíminn, hafi rænt þær hluta afkvenleikasínum, kastreraðkveneðliþeirra. Og ef
til vill kann sú kvöl að verða frjósöm elegíu ljóðsins — gangist þær við henni.
Hver er svo hlutur bókaforlaga í framvindu ljóðagerðar? Allir vita að ljóðabóka-
272