Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Side 18

Tímarit Máls og menningar
og hvað rétt er — í guðdómlegum heimi eða einhvers konar himnaríki. En hún
tilheyrir ekki heldur heimi hinnar algeru óreiðu þar sem engin lögmál gilda,
heimi hins djöfullega stjórnleysis. Tragedían er óskyld því sem við köllum oft
baráttuna milli góðs og ills. Hún byggir á annars konar lögmálum. Hið góða og
hið illa eru tragedíunni óviðkomandi og hinir góðu verða fyrir henni ekki síður
en hinir illu.
Hræðileg örlög hetjunnar í tragedíunni eru þau að hún stendur frammi fyrir
óleysanlegum vanda sem hún getur ekki lifað við. í Brennu Njd/s Sögu er trag-
edían reyndar ekki bundin einstökum atburðum né einni einstakri persónu,
heldur er samfélagið allt og örlög þess viðfang sögunnar. Þó Njáll lofi friðinn
virðist það einmitt vera ógæfa þjóðveldisins að um leið og það reynir að tryggja
friðinn elur það af sér ófriðinn, manndráp og hefndir. Samfélag sögunnar byggir
á heiðri og hreysti höfðingjanna, en ófriðurinn sprettur einmitt upp af heiðurs-
hugmyndinni og karlmennskudýrkuninni. Tragedían er eins og eitur sem sam-
félagið byrgir innra með sér en vellur svo fram að lokum með morðum og ódæð-
isverkum. Vígaferlin og ógæfa sögunnar öll eiga rætur að rekja til þjóðfélags-
skipulagsins og þeirra hugmynda sem fólkið játast undir, en það er þó ekki
temað í umfjöllun bókarinnar. í Brennu Njáls Sögu stendur þessi mótsögn sem
veruleiki sögunnar. Á henni er engin lausn önnur en dauði allra helstu söguper-
sónanna.
Slík eru einnig örlög Ragnars í skáldsögu Indriða G. Þorsteinssonar Sjöt/u og
Ntu af Stóöinni.1111 Ragnar virðist mér komast næst því að vera tragísk hetja í ís-
lenskum tuttugustualdarbókmenntum, þóeflaust megi finna fleiri dæmi. í sög-
unni er hann fluttur til Reykjavíkur úr sveit og hefur borið með sér ýmis viðhorf
sem ekki samrýmast borgarlífinu. Honum tekst þó að einangra sig frá spilling-
unni og komast hjá alvariegum árekstrum uns hann verður ástfanginn af Guðríði
Faxen. Þegar hann kemst svo aðþví að hún ereinnig í tygjum viðamerískan her-
mann stendur hann allt í einu frammi fyrir vanda sem hann fær ekki leyst. Ást
hans er ósamræmanleg spillingu ástandsins. í miðju foraði borgarinnar virtist
hann hafa fundið eitthvað hreint og tært, en nú kemur í ljós að ást hans er meng-
uð ekki síðuren annað, hún er jafnbundin spillingunni og áfengisflöskurnar sem
hann selur úr leigubílnum til að drýgja tekjurnar. Gegn um ástina binst hann
sjálfur umhverfinu um leið og hann reynir að draga sig útúrþví. Hann reynir að
flýja norður í sveitina, en það er um seinan, hann tilheyrir ekki lengur því sam-
félagi. Bíllinn fer útaf veginum og Ragnar deyr.
Sjótíu og Níu af Stöðinni kann að virðast fremur venjuleg skáldsaga að upp-
byggingu og efni, en það sem gerir hana sérstaka er hlutleysi höfundar gagnvart
þeim stríðandi öflum sem hann segir frá. Afstaða Guðríðar er jafnréttlætanleg
og afstaða Ragnars eða Guðmundar vinnufélaga hans sem fyrirlítur ástandið. Og
einmitt þess vegna hljóta endalokin að verða eins konar tragedía þar sem dauð-
280