Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Qupperneq 34

Tímarit Máls og menningar
stæðna, stéttamismunur er mikill, annars vegar er auður og völd, hins vegar
örbirgðin. Vonarneistinn er örbirgðarmegin, en í aðalpersónunni Rósu er hold-
tekinn sá andlegi auður og sú mannlega reisn sem vert er að sækjast eftir og á þó
sífellt undir högg að sækja. Vonin lifir í þeirri vitund Rósu að sálin sé glötuð um
leið og gengið er á mála hjá þeim sem fara með auð og völd. Það gerði Páll Mel-
steð, fyrsta ást Rósu, og það gerir Natan Ketilsson, en Rósa stendur ein þegar
dregur að leikslokum og andóf hennar virðist henni andvana fætt uns hún skynj-
ar að það lifir enn meðal veraldlega snauðra, meðal þeirra sem fyrirkomulagið
hefur kastað á vergang, meðal manna eins og Ásbjörns. Leikritið endar á því að
hann kemur til Rósu til þess að þakka henni fyrir að hafa eitt sinn fyrir mörgum
árum veitt sér aðhlynningu og nýja trú á lífið. Hún endurheimtir þá sömu trú og
heldur af stað til að vitja sængurkonu í nauð. Skáld-Rósa endar á bjartsýnistóni,
þrátt fyrir allt, eins og fyrri verk Birgis.
Pað skiptir litlu máli hvort Birgir hefur við ritun leiksins um Skáld-Rósu
fylgt söguheimildum út í æsar eða ekki. Allar vangaveltur um slíkt verða ófrjóar
og koma að litlu haldi við að meta verkið sem leikskáldskap. Þarna er ekki verið
að leiklýsa hugstæðaþjóðsögu eða bregða upp aldarfarsmynd. Slíkt er ekki hlut-
verk leiklistarinnar og ekki heldur ætlun Birgis Sigurðssonar. Rósu er ýtt fram á
sviðið svo hún megi verða samtíma höfundar að leiðarljósi, heil manneskja og
stór, sem er trú sínum tilfmningum öndvert við það sem tíð hennar heimtar af
henni. Og verkið er skáldverk sem sveigir persónur og atburði undir þessa ætlun
höfundar.
Þegar haft er í huga að fyrstu þrjú leikrit Birgis Sigurðssonar komu öll fram á
innan við fjórum árum verður athyglisvert að sex ár liðu frá Skáld-Rósu að næsta
leikriti, Grastnaðki,6) Grasmaðkur er náskylt fyrri verkum Birgis og titill verks-
ins, sem vísar til maðksins sem einhvern tíma gæti orðið að fögru fiðrildi, getur
staðið sem samnefnari allra verkanna, því hann endurspeglar meginviðfangsefni
þeirra. En merkjanleg breyting hefur orðið á efnistökunum. Hér, sem og í Degi
vonar,7) er Birgir kominn nær raunsæilegri persónusköpun en áður. Hann lýsir
fólki sem líklegra væri að við mættum á Laugaveginum en persónugervingum
rómantískrar draumsýnar í fyrri leikritunum. Persónurnar í Grasmaðki og Degi
vonar eru nefnilega oft mótsagnakenndar og þar af leiðandi margræðar og spenn-
andi. Stefið um vonina um að eignast uppreist líferþó ásínum stað, eins og stef-
ið um ást í stað haturs.
Grasmaðkurinn í samnefndu leikriti er Bragi, ungi maðurinn sem er að byrja
að smíða sér nýtt líf eftir misheppnaða sjálfsmorðstilraun. Þegar Gréta, ungl-
ingsstúlkan á heimilinu, hefur rekið sig hastarlega á þá staðreynd að hún getur
ekki orðið neitt annað en hún sjálf, sefar Bragi hana með dæmisögunni um
grasmaðkinn:
296