Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Side 67

Þórhildur Ólafsdóttir
Þróun skáldsögunnar í
Frakklandi frá 1880 til 1960
í Frakklandi hefur ævinlega staðið nokkur styrr um skáldsöguna. Hún hefur verið
gagnrýnd meir en aðrar bókmenntagreinar, sumir hafa sagt að hún væri úrelt með
öllu, aðrir hafa talið að á henni þyrfti að gera gagngerar endurbætur. Skáldsagan
hefur staðið af sér allar árásir, en um leið hefur hún í tímanna rás tekið ýmsum
breytingum sem oft má rekja til samfélags- og hugarfarsbreytinga.
Rætur nútímaskáldsögunnar frönsku þarf sennilega að rekja um það bil hundr-
að ár aftur í tímann, til áranna í kringum 1890. í flestum ritum um franska bók-
menntasögu stendur eitthvað á þá lund að blómaskeið skáldsögunnar í Frakklandi
hafí verið 19. öldin. Þá hafi sagnameistarar rómantíkur, raunsæis og natúralisma
skapað meistaraverk sem æ síðan hafi verið notuð til viðmiðunar þegar skilgreina
eigi þessa tegund bókmennta. Sú gerð af skáldsögu sem þá varð til og stundum er
kennd við Balzac (le récit balzacien) en einnig kölluð borgaraskáldsagan, hefur
reyndar lifað góðu lífi allt fram á okkar daga og notið hylli lesenda.
Hina hefðbundnu skáldsögu 19. aldarinnar má skilgreina sem eins konar al-
fræðilega lýsingu á raunveruleikanum. Rithöfundurinn hafði þá trú að hann gæti
haft glögga yfirsýn yfir tímabilið sem hann lifði á, um það vitna sagnabálkarnir
La Comédie humaine (Hinn mannlegi gleðileikur) eftir Balzac (1799—1850) og Les
Rougon-Maquart (Rougon-Maquart fjölskyldan) eftir Emile Zola (1840-1902)
sem hvor um sig taldi tugi skáldsagna sem allar voru sjálfstæðar en áttu að gefa
heildarmynd af samfélaginu sem þær fjölluðu um. Um leið og rithöfundurinn
skemmti lesanda með áhugaverðum og grípandi söguþræði, var hlutverk hans að
fræða hann og veita honum þekkingu á samfélagi sínu og tíma sem lesandi sjálfur
gat ekki skilið nemaað litlu leyti. Rithöfundurinn ráðskast meðpersónurog setur
á svið ýmis konar árekstra, t.d. milli borgarastéttar og aðals, fátæktar og ríki-
dæmis, auðmagns og vinnu, vona og vonbrigða. Algeng gerð skáldsögu á 19. öld
er sagan um unga manninn metnaðargjarna og peningalitla sem kemur til Parísar
frá landsbyggðinni til að freista gæfunnar sem hann sér í hillingum í gervi auðs og
metorða. Þar mætir hann ýmsum erfiðleikum, sigrast á þeim eða bíður ósigur.
Þannig gefst rithöfundi í senn tækifæri til að skrifa þroskasögu einstaklings og
gefa mynd af samfélaginu sem hann hrærist í. Mestu skáldsagnahöfundar aldar-
TMM V
329