Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Síða 69

Próun skáldsögunnar í Frakklandi frá 1880 til 1960
ar en löngum, textum sem lýsa snöggri hugljómun, fullkominni stund sem
skáldið nær að höndla. „Gripið um hálsinn á augnablikinu", kallar skáldið Mall-
armé (1842—1898) það. Esseiið er vinsælt, líka smásagan, sem leyfir háð, gaman-
semi og fantasíu og þykir standa skáldsögunni framar, en efst á virðingarstigan-
um trónir auðvitað ljóðið, hið knappa form sem í er hægt að hneppa hið full-
komna augnablik. Hér kann einnig að ráða einhverju um að á árunum frá 1870 til
aldamóta var mikið blómaskeið í tímaritaútgáfu, bæði fjölgaði titlum mjög og
eintakafjöldi margra tímarita tífaldaðist, en þau voru auðvitað kjörinn staður fyrir
stutta texta og ljóð.5>
Skáldsagan hafði fram til þessa verið svo nátengd samtímanum að hún hlaut að
verða fyrir skakkaföllum. Aðeins annars flokks rithöfundar reyna að lýsa félags-
eða sögulegum raunveruleika. Síðustu skáldsögur Zola sem koma út um og eftir
aldamótin standa öðrum sögum hans langt að baki.'’' Vinsælustu skáldsagnahöf-
undarnir flýja raunveruleikann; Pierre Loti (1850—1923) leitar yrkisefna í fjarlæg-
um löndum, Paul Bourget (1852—1935) einbeitir sér að siðfræðilegum vangavelt-
um og greiningu á sálarlífi fólks. Hvorugur þeirra þykir nú merkilegur rithöf-
undur.
Forvitnilegustu ungu rithöfundarnir á þessum árum voru án efa André Gide
(1869-1951), Maurice Barrés (1862-1923) og Romain Rolland (1866-1944).
Enginn þeirra skrifar hefðbundna skáldsögu. Fyrstu skáldsögur Barrés, trílógían
Le Culte du Moi (Dýrkun á mér 1889-1891) fjalla að mestu um draumóra manns
sem berst við að verjast ásókn einhverra Barbara sem eru allt í kringum hann og
hafa það eitt gert af sér að hugsa öðruvísi en hann. Það er reyndar vafamál hvort
hægt er að flokka bækur þessar undir skáldsögur, því þær eru allt í senn, prósa-
ljóð, sjálfsævisaga og essei. Frásagnarmátinn er einnig óvenjulegur, sumir kaflar
fjalla aðeins um tilfinningar aðalpersónunnar, og sögumaður notar stundum
fýrstu persónu en stundum þriðju. í Les Déracinés (Upprætlingar) frá árinu 1897
leitar Barrés hins vegar fyrirmynda hjá Balzac og Stendhal til þess að skrifa það
sem ef til vill mætti kalla fyrstu pólitísku skáldsöguna, en samt er hún full af
draumórum aðalsöguhetjunnar sem sækir greinilega margt til höfundar. André
Gide stundar einnig sjálfsdýrkun og sögur hans fram að fýrri heimsstyrjöld boða
lífsnautn og frelsi og sýna vilja til að brjótast undan borgaralegri og lúterskri sið-
fræði, einkum L'lmmoraliste(Siðleysinginn, 1902), semlesamásemvarnarritfyrir
homma.. Jóbann-Kristófer eftir Rolland er heldur alls ekki hefðbundin skáldsaga,
höfundurinn vildi sjálfur kalla hana sögu-flæði og neitaði
ákaft að þetta væri skáldsaga: „Þegar þið sjáið mann, spyrjið þið hann þá hvort
hann sé skáldsaga eða ljóð? Það sem ég skapaði, er maður. Líf manns er ekki hægt
að hemja innan takmarka bókmenntagreinar."71 Söguhetjan Jóhann-Kristófer
flakkar reyndar um í heimi sem oft er æði óraunverulegur, og höfundur notar ó-
spart tækifærið til að ræða sínar eigin hugmyndir og drauma.
331