Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Side 105

Húslestrarbók
og rænir hina föðurlausu, hverju ekkert er herfilegra meistarastykki satans, en
að horfa upp á einn guðs vesaling, sem nauðstaddur er, og slíta þann bita brauðs
frá hans hungruðum munni, sem hin milda hendi drottins hefir honum rétt til
að seðja hann á.“
Og enn talar hann til höfðingjanna og segir: „En það er miklu hryggilegra og
aumkvunarverðara þegar heilum löndum og ríkjum illa líður fyrireins hroka, og
það kostar margra manna góss og velferð þegar tveir stórir þrátta. Og hafi þeir
gengið hinn ranga veg með satans listum, þá heitir tignarsætið stóll háðungar-
innar og svívirðing bæði fyrir guði og mönnum.
Þannig talaði meistarinn, og enn segir hann: „Nú erþað öldungis ómögulegt
undir eins guði að þjóna og mammóna, viljir þú þar fyrir að þitt hjarta sé guðs
musteri, þá rek satan út þaðan með sinni bölvaðri auraelsku. Satan á ekki það
sem hann gefur, heldur er það allt þjófstolið sem af hans hendi er þegið." Þessi er
ein örstutt ívitnun í eina predikun biskupsins, og þannig talaði hann til höfð-
ingjanna, hann vissi þeirra græðgi í auð og völd, og þeirra óguðlega lifnað með-
an örsnauður almúginn svalt því hungri á árum harðinda og stórubólu að aðal-
fæðan var fjalla- og fjörugrös, fiskhryggir voru nagaðir til agna og kroppað úr
kjúkum hrafna.
Það þurfti kröftug orð til að uppræta alla þá andstyggð sem þróaðist undir
járnhæl konungsvaldsins og biskupinn hótaði refsivendi trúarinnar og bað í
nafni frelsarans að mennirnir hreinsuðu hugann af því illa, stunduðu að lifa líf-
inueins og lífsandinn bauð. Og hann talaði til klerkannaog sagði: „Málmurinn í
einni brostinni klukku kann góður að vera, en samt er hún ekki mjög hæf til
þjónustugerðarinnar, svo er og um embættið sem jafnan er heiðarlegt, en það
líður vanvirðu á stundum fyrir óskikkan og illa breytni þess sem það starf er á
hendur falið, eður segið mér, hvað kunna tilheyrendur að þenkja annað um hann
sem ei gjörir annað en benda með fingrunum til guðs vegar, en gengur hann
ekki sjálfur."
Eins og ég sagði í upphafi var Vídalínspostilla húslestrarbók um einnar og
hálfrar aldar skeið og enn um langt árabil við hlið þeirra húslestrarbóka sem
fram komu allt fram á tuttugustu öld. Menn kusu að beita þeim vendinum sem
best sópaði, og kenningin var lengi við sama heygarðshornið, fólk skalf enn og
nötraði af ótta við eilífa útskúfun og vil ég með þeim orðum minna á kvæði Þor-
steins Erlingssonar „Á Spítalanum" en þar greinir frá honum Pétri sem signdi
sig með hálfdauðri hendi, á dauðastundinni. „Það er svipan og hræðslan sem
hrekur." En nú leyfi ég mér að leiða lesendur inn í baðstofuna áþeim kotbæ, þar
sem Jóns postilla var lesin ásunnu- og hátíðisdögum árið um kring. Mér er það í
fersku minni að helgi hvíldi yfir deginum þegar lesið var, það var einhvers að
vænta í fásinninu, en á vetrum var húslestur fluttur á kvöldvöku, þegar gegn-
ingum var lokið.
367