Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Side 112

Gunnar Harðarson
Enn um íslendingabók
Sá er háttur sumra fræðimanna að leggja engan trúnað á vitnisburð varðveittra
handrita. Tryggara þykir þeim að reiða sig á hin sem óvíst er hvort nokkru sinni
hafi verið rituð. Verklags af þessum toga sér víða stað í íslenskum fræðurn. Eitt
dæmi um það má líta í tilgátu Helga Skúla Kjartanssonar um ísiendingabók
sem hannviðraði í 3. hefti Tímarits Máls og menningar 1986, bls. 385—86. At-
huganir hans bera hinum forna átrúnaði svo órækt vitni að ekki verður hjá því
komist að leggja orð í belg. Eldri gerð íslendingabókar þvælist sýknt og heilagt
fyrir greinarhöfundi þó að hann sýni í rauninni fram á að hún hafi ekki verið til
og að óþarfi sé að gera ráð fyrir að Snorri Sturluson hafi nokkurn tíma notað
hana.
Helgi Skúli er reyndar ekki einn um að hafa farið á fjörur við þá skoðun að
eitthvað væri bogið við hugmyndir manna um eldri gerðina. Sverrir Tómasson
gerði hosur sínar grænar fyrir henni í grein sinni „Tækileg vitni“ í Afmælisriti
Björns Sigfússonar frá 1975, og gerði því skóna að uppkastið sem Ari sýndi bisk-
upunum og Sæmundi hefði aldrei farið lengra en aftur í smiðju hans sjálfs. Nú
verður með engu móti sagt að skoðanir Sverris hafi hlotið einróma lof annarra
fræðimanna. Sannast sagna mun þeim hafa verið tekið á annan veg, enda verður
ekki séð að þeim sem fjalla um íslendingabók sé kunnugt um að vakið hafi verið
máls á þessum hugmyndum. Eins og glöggt kom fram í grein Helga Skúla
Kjartanssonar hafaþeir enn fyrir satt að íslendingabók hafi verið til í tveim gerð-
um. Einni eldri, þeirri sem Snorri Sturluson á að hafa þekkt og á að vera löngu
glötuð, og einni yngri, þeirri sem nú er varðveitt. Hin glataða á að sjálfsögðu að
hafa verið miklu stærri og ýtarlegri en sú sem varðveitt er. í henni eiga að hafa
verið tveir sjálfstæðir þættir, „áttartala" sem menn hafa talið stofninn að Land-
námu, og „konunga ævi" sem menn hafa jafnað við Heimskringlu. Það er því
ekkert smáræði sem vantar. Og þessu halda menn fram þrátt fýrir það sem lesa
má í formála hinnar varðveittu íslendingabókar, þar sem segir berum orðum að
það sé reyndar hún sem sé aukin, ekki hin:
íslendingabók gjörða eg fyrst byskupum órum Þorláki og Katli og sýndak bæði þeim
og Sæmundi presti. En meðþví aðþeim líkaði svoað hafaeðaþar viðuraukaþáskrifaða
eg þessaofhiðsamafar fyr utan áttartölu og konungaævi, og jókk því er mér varðsíðan
374