Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Síða 89

ádrepu Gísla. Hann fullyrðir að rit Alberts
Lords, „The Singer of Tales“, þar sem hún
var fyrst sett fram á skipulegan hátt, hafi
„gjörbylt hugmyndum okkar um varðveislu
og flutning kvæða í þjóðfélögum sem ekki
styðjast við ritmál“, síðan talar hann um
einkenni „munnlegrar menningar" sem sé
„í grundvallaratriðum ólík ritmenningu“ og
leggur sérstaka áherslu á það atriði kenn-
ingarinnar, að í „munnlegri hefð“ sé ekki
til neinn „réttur frumtexti“ eða „uppruna-
legt kvæði“. Þetta nefnir hann allt saman
„ríkjandi kenningar í þeim fræðum sem fást
við munnlega orðlist“ (sjá bls. 395-396). í
eftirminnilegum fyrirlestri sem hann hélt á
ráðstefnu um norrænan miðaldakveðskap í
Spoleto í fyrrasumar tók Gísli fram á enn
ómyrkari hátt um hvað valið stæði að hans
dómi: annað hvort verðum við að gera ráð
fyrir því að eddukvæðin hafi verið samin á
svipaðan hátt og suður-slafnesku söguljóð-
in eða við verðum að ímynda okkur að á
Norðurlöndum hafi ríkt einhverjar alveg
sérstakar aðstæður, sem varla séu dæmi um
annars staðar, og leiða hjá okkurþá voldugu
uppskeru sem hlotist hafi af rannsóknum á
munnlegri hefð síðustu áratugi.4 Þessi síð-
ari kostur finnst Gísla að vonum heldur illur
og í ádrepu sinni bendir hann á þær skelfi-
legu afleiðingar sem honum fylgi: þegar
rannsóknir sem byggðar eru á þeim for-
sendum berast út fyrir landsteinana á al-
þjóðlegar ráðstefnur, t.d. þá sem haldin var
í Spoleto, „verða aðrir fræðimenn undrandi
á þeirri kyrrstöðu sem virðist ríkja meðal
íslenskra forgöngumanna fræðanna og
benda þeim á að það sé óviðunandi að bjóða
upp á svona nátttröllaumræðu sem tekur
ekkert tillit til nýrra rannsóknarviðhorfa frá
undanfömum áratugum“ (bls. 399).
Nú er að sjálfsögðu ekki tilhlýðilegt að
bregðast af einhverri léttúð við svo ljós-
lifandi útmálun þess, hve napurlegt það get-
ur verið að koma á ráðstefnu fræðimanna,
sem em í takt við tímann, og kunna ekki skil
á nýjustu kenningunni: þama er sem sé sjálf
lausnin fundin sem skýrir allar gátur eða
kippir þeim léttilega út af dagskrá, og mað-
ur stendur uppi eins og steingervingur, öll-
um til athlægis, og kannske með einhver
fræði sem em ósvífnislega unnin eftir öðr-
um kokkabókum. Þetta er eins og að vera
staddur meðal unglinga og þekkja ekki
dægurlagið sem tekur allan þeirra hug þá
stundina og hefur gert allan annan laga-
samsetning að hjáróma fornaldargauli: skil
ég vel að fyrir unga fræðimenn sé það mar-
tröð líkast að lenda í slíku klandri, og vilji
þeir flest á sig leggja til að forðast það. En
rétt er að benda á að annað er í rauninni lítið
skárra þegar til lengri tíma er litið, og það
er að vera í sífelldum eltingaleik við tísku-
kenningar, þurfa alltaf að standa á varðbergi
til að grípa þær nógu snemma þegar þeirra
tími er að koma og lifa í stöðugri angist við
að verða of seinn þegar vindáttin breytist
þannig að maður sitji skyndilega uppi með
viðhorf og hugmyndir sem em eins úrelt og
dægurlagið frá í gær. Verður hver að eiga
þetta við sína fræðimannssamvisku. En að
þessu öllu slepptu em fullyrðingar Gísla
marklitlar: kenning verður nefnilega aldrei
rétt fyrir það að allir aðhyllist hana á ein-
hverjum ákveðnum tíma, og því er ekki
hægt að taka mark á „rétttrúnaðarrökum“ í
hvaða mynd sem þau birtast.
Botninn er suður í Serbíu
Það er reyndar undarlegt hvað fylgismenn
„munnlegu kenningarinnar" færa sjaldan
fram rök fyrir henni og láta þá gjaman há-
stemmdar yfirlýsingar um ágæti þeirra
heiðursmanna Parrys og Lords koma í stað-
inn. Því röksemdimar em fyrir hendi: þær
eru settar fram í 6. kafla áðumefnds rits,
„The Singer of Tales“, og eru allrar athygli
verðar.
í þessum kafla, sem er niðurlag fyrri hluta
verksins, um sjálfa „kenninguna“, stillir Al-
bert Lord upp sem andstæðu tvenns konar
TMM 1990:1
87