Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Page 111

átt að verða Þórunni tilefni frjórrar hugsunar og
nýstárlega hugmynda um heimildargildi þjóð-
sagna, en hún lætur staðar numið þegar hún
hefur myndað sér skoðun á því hvort tiltekin
saga kunni að eiga við rök að styðjast. Til að
mynda afhjúpar hún tvær þjóðsögur um sonar-
son séra Snorra, en niðurstaðan er tugga:, J»jóð-
sögur geta eins og almannarómur verið
grimmilega smekklausar." (275) Ekki að það sé
endilega rangt, en hér þarf nánari skoðunar og
skýringa við. Þórunn athugar ekki einu sinni
hvemig og hvenær sögumar urðu til, hveijir
sögðu þær og hvar þeim var safnað. Er enginn
munur á þjóðsögu og sögusögn? Er enginn
munur á tilurð og þá heimildargildi sagna af
Homströndum og sagna frá Húsafelli? Er rétt
að fara sömu höndum um sagnaþætti Gísla
Konráðssonar og þjóðsögur sem Ólafur Dav-
íðsson safnaði? Talsvert er til af sögum sem
komnar em frá afkomendum séra Snorra í gegn-
um einn þeirra, Kristleif Þorsteinsson fræði-
mann á Stóra-Kroppi. Eðlilegt væri að meta þær
sérstaklega og bera saman við hinar. Þannig
væri hægt að segja góða hluti um æskilega og
æsandi notkun þjóðsagna og munnmæla í sagn-
fræði. Þómnn notar ekki tækifærið, en á einum
stað er hún nálægt því að reyna. A hugvitsam-
legan hátt sýnir hún að frásögn í sjálfsævisögu
Jóns Espólíns sýslumanns af aflraunum Snorra
á gamals aldri er viðbót Gísla Konráðssonar.
Síðan lætur hún vita að Kristleifur hafi náð tali
af fólki sem talaði við Guðnýju Snorradóttur
um heimsókn Espólíns að Húsafelli, en í stað
þess að efna til beinskeytts samanburðar tekur
hún sér það fyrir hendur að semja enn eina
útgáfuna: „Með því að stilla saman frásögn
Espólíns ókryddaðri af sögu Gísla Konráðs-
sonar og frásögn Kristleifs, má fá nokkuð raun-
sæja mynd af þessum atburði. Hérsetég söguna
á svið eftir þessum heimildum.“ (269) Og eins
og við var að búast „gengur“ Snorri út að kvöld-
lagi, „hvflir augun á jöklinum", „muldrar fyrir
munni sér“ og þar fram eftir götum.
Að endingu
Ef til vill hefði farið best á því að stíga skrefið
til fulls og skrifa skáldsögu um séra Snorra.
Miðað við þá hreinsun eða kaþarsis sem Þómnn
vill að lesendur sínir verði fyrir hefði það hentað
betur: „Frásögn af harðindum og hörmungum
ristir ekki djúpt nema hún nái að særa holdhroll
og þjáningu úr minni lesanda.“ (189) í slíku
samhengi hefðu svipmyndir hennar, ljóðrænn
stfll og náttúmlýsingar sómt sér vel. í sagnfræði
eiga þær ekki við vegna þess að í sagnfræðiriti
byrgir skáldskapur sýn. Hann hverfist um sjálf-
an sig og talar um höfund sinn á meðan sagn-
fræði er tilraun til að þekkja og skilja aðra.
Mörk þess sem hægt er að vita og ekki er hægt
að vita dofna eða hverfa. Að mínu mati blæs
notkun skáldlegs innsæis ekki lífsanda í ís-
lenska sagnfræði. Miklu frekar lokar hún af og
kemur í veg fyrir að leitað sé nýrra leiða til að
sjá eitthvað nýtt og hugsa betur. Af þessum
sökum er ég óánægður með bók Þómnnar. Hún
stenst ekki þær kröfur sem ég geri til góðra
sagnfræðirita. Öðm máli gegniref litiðeráhana
sem „alþýðlegt skemmtirit“ eða nýja tegund af
sögulegri skáldsögu. Þá er hún væntanlega
glæsilega velheppnuð, sem skýrir góðar við-
tökur og viðbrögð við bókinni til þessa.
Már Jónsson
1. Þórunn Valdimarsdóttir: „Hugleiðingar um að-
ferðafræði, sprottnar af ritun ævisögu Snorra á
Húsafelli. Erindi flutt á rannsóknaræfingu Félags
íslenskra fræða 1. júní 1989.“ Tímarit Máls og
menningar. 1989:4. Bls. 463.
2. Hugtök og heiti í bókmenntafrceði. Jakob Bene-
diktsson ritstýrði. Reykjavík. 1983. Bls. 222.
3. Sjá Dominick LaCapra: Soundings in Critical
Theory. Comell. 1989. Bls. 37-8.
4. Þjóðskjalasafn Islands. Skjalasafn amtmanns II-
72B. Bréf úr ísafjarðarsýslu 1757-60: frá sýslu-
manni 10. júní 1760. Ekki er blaðsíðutal, en Jón
var fimmta vitni.
5. Viðtal við LeGoff íNýrri sögu. 1989. Bls. 81.
6. Samanber Hayden White: Metahistory. The Hist-
orical lmagination in Nineteenth-Century Europe.
John Hopkins University Press. 1973. Bls. 6: „Un-
TMM 1990:3
109