Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Page 13

þessu er engin mystík, heldur miklu frekar
má segja að kvæði Einars séu draumur um
hið gagnstæða, draumur um kerfí.
Vísindi eöa guöstrú?
Þetta tal um kerfi á skipan mála í veröldinni
hlýtur að leiða okkur að þeim spekingi sem
19. aldar menn álitu að hefði komist næst
því að koma því á, Georg Wilhelm
Friedrich Hegel. Hér er hvorki staður né
stund til þess að reyna að útskýra hans
mikla heimskerfi, enda stangast hugmyndir
kvæða Einars á við það í mikilvægum
greinum. f»ó má minna á það að Hegel áleit
að heimsandinn (Weltgeist) þróaðist áfram
í mótsögnum og þrátt fyrir marga augljósa
annmarka á fræðum þessa sérstæða heim-
spekings hefur sagan að nokkru leyti sýnt
okkur að mörgu vitlausara hefur verið hald-
ið fram um þau efni." „Með efa og grun er
stofnað vort stríð“ segir Einar í Einræðum
Starkaðar og ég hef tilhneigingu til að líta á
hana sem eina af mörgum lykilsetningum í
kveðskap hans. Er Einar ekki þarna í raun
og veru að halda því sama fram og Hegel?
Öllu miðar áfram með því að þar takist á
vissa eða grunur og svo róttækar efasemdir.
Þetta er auðvitað einföldun, en við kom-
umst ekki hjá þeim í þessu efni, og allt líf
og allur kveðskapur Einars Benediktssonar
er auðvitað bullandi í mótsögnum, eins og
vikið var að fyrr. Hann er í senn fullkominn
sveimhugi en um leið afar jarðbundinn í
viðhorfum sínum. Auðvitað fann Hegel
ekki upp mótsetningar, en kenning hans um
mótsetningar sem knýjandi, skapandi afl
minnir ekki lítið á hugmyndaheim margra
kvæða Einars. Það gerir líka þessi brenn-
andi þrá og þörf eftir kerfi, þörf fyrir það að
hlutimir skipi sér í ákveðna röð og reglu.12
Enginn vafi leikur heldur á því að Einar
þekkti vel til hugmynda Hegels.
Einar Benediktsson dreymdi um full-
komnari heim og tvíhyggjan í kveðskap
hans er ákaflega spennandi. Hún birtist
meðal annars í þeirri skoðun, sem er býsna
fyrirferðarmikil í kvæðum hans, að menn
skuli ekki binda trúss sitt um of við jarðlíf-
ið, þótt ekkert skáld hafi líklega gengið jafn
kappsamlega fram í því að benda mönnum
á beinharðar leiðir til þess að bæta lífsskil-
yrði sín. I staðinn skuli menn leita hins æðri
veruleika og sú leit á sér ævinlega grund-
völl í því að hann skynjar sig sem hluta af
þeirri alheimssál, hinni ógnarstóm lífheild
sem spekingar rómantísku stefnunnar fjöll-
uðu svo mjög um.
Þetta kemur til dæmis fram í merkilegu
kvæði sem Einar yrkir til skáldsystur sinnar
Huldu, sem hann var einna fyrstur til að
meta að verðleikum, en kvæðið segir okkur
ansi mikið um hugmyndir hans um skáld-
skapinn. Hann byrjar á því að lofsyngja
Huldu fyrir hversu náttúruleg og heilbrigð
hún sé í kveðskap sínum, kallar hana nátt-
úmbam og lofar hana fyrir að leita að sam-
hljómi í stað svartsýni og skrúfaðs prjáls
sem hann telur greinilega einkenna kveð-
skap tímans. Þá er eins og hann gleymi sér,
einu sinni sem oftar, og hann fer að skapa
hugsýnir.
Svo opnast þín sjón eina sorgamótt
fyrir sól þeirri er aldrei hverfur í æginn;
og upp frá því þráirðu eilífðardaginn
með Edenlífsins síunga þrótt.
Þá snýrðu þér inn — að þeim æðra heimi
augu þín skyggnast í draumanna geimi
og alls staðar sérðu að líf er og ljós
við línskarir dauðans, — í hrímgluggans
rós.12
TMM 1991:4
11