Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Page 21

sem situr fyrir „þér“ eru „ódæmdar sakir“
sem þú veist upp á þig. Glæp fylgir sekt, en
dóm kveður þú upp yfir sjálfum þér og
fylgir honum eftir með „sjálffrömdum
hefndum“ sem felast í ótta þínum, andvök-
um og sjúkri lund. Þú flýrð með öðrum
orðum ekki þína innri óvini, drauga þinnar
persónulegu fortíðar:
En hálfur máni af himinleið
slær helbjarma á mannanna ríki
og merkir skarpt þína miðnætur reið
á melinn í risalíki.
Þín fylgja, hún vex og færist þér nær,
þótt á flóttanum heim þú náir,
því gleymskunnar hnoss ei hlotið fær
neitt hjarta, sem gleymsku þráir.
í síðustu fjórum ljóðlínunum verður al-
menn skírskotun þessa hluta ljóðsins mjög
skýr: þeir sem hafa eitthvað á samviskunni
sem þeir þrá að gleyma geta aldrei flúið þó
þeir kunni að ná heim til sín. Hér virðumst
við komin beint að kjarna kristins siðgæðis
þar sem synd, sekt, samviskubit og refsing
sitja í öndvegi. En þegar að er gáð er enga
samúð með þeim sem brotið hefur verið á
að finna í þessum erindum. Ekki heldur
iðrun. Vegna þess að þær lifandi myndir
sem „þig einblína á“ eru ekki persónur, ekki
náungi þinn, heldur þín eigin spegilmynd.
Hin miskunnarlausa krafa Nietzsche um
sjálfsþekkingu og sjálfstæði þess sem vill
hefja sig yfir fjöldann hljómar í öðrum hluta
ljóðsins. En hjá ljóðmælandanum verður
hún ekki að kröfu um leit eða spumingar.
Hann segir ekki: Rannsakaðu hug þinn,
sjáðu hvað þú finnur og gerðu upp sakir
þínar ef þú ert sekur út frá siðferði fjöldans.
Hann segir þvert á móti: þú ert sekur gagn-
vart sjálfum þér. Horfstu í augu við það.
Hvaða afdráttarlausa sekt er það sem hér
um ræðir? Er það sjálf erfðasyndin sem
verið er að tala um? Það held ég ekki. Ekki
undir hinu brosma auga himinsins sem við
horfðum í í fyrsta hlutanum. Það er guðlaus
heimur sem lýst er í ljóðinu „Hvarfi séra
Odds frá Miklabæ". En hin trúarlega orð-
ræða er enn til staðar sem form, hér og í
fleiri ljóðum Einars Benediktssonar.
Sigurður Nordal talar um hugtakið
„synd“ í ljóðum Einars og túlkar það sem
persónulega tilfinningu skáldsins um svik
hans við skáldskapinn sem hann setti ofar
öllum sínum ætlunarverkum á þessari
*7
jörð. Þessi túlkun getur varla átt við þá
„synd“ eða „sakir“ sem talað er um í
„Hvarfí séra Odds frá Miklabæ“, vegna
þess að það var eitt af fyrstu Ijóðum skálds-
ins sem var aðeins tuttugu og fimm ára og
hafði ekki náð að svíkja skáldskaparköllun
sína að neinu ráði ennþá.
Kristinn E. Andrésson talar um drauga
fortíðarinnar í ljóðum Einars og túlkar þá
sem minningu um fátækt og niðurlægingu
íslensku þjóðarinnar um aldaraðir, „sýn“
sem Einar hafi óttast og hatað. Kristinn
gefur „syndinni“ og „sektinni“ þannig
þjóðfélagslegt og sögulegt merkingarmið í
stað hins trúarlega eða sálfræðilega.
í ljóðinu „Hvarf séra Odds frá Miklabæ"
má heimfæra þann skilning að einhverju
leyti upp á fjórða hluta ljóðsins. Fyrsti til
þriðji hluti ljóðsins er hins vegar að mínu
mati sálfræðilegt drama, innri barátta sem
fer fram á sviði hugverunnar.
Óttinn
Hinar „ódæmdu sakir“ eru til umræðu í
þriðja hlutanum og uppgjöri söguhetjunnar
TMM 1991:4
19