Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Síða 108

eðaöllu leyti“ (bls. 121) en andmæli þeim sjón-
armiðum að það sem nú erfarið að kalla „kostn-
aðarvitund“ skipti mestu máli í þessu efni.
Þegar öllu er á botninn hvolft er það heilbrigði
einstaklinga sem skiptir mestu og lýðræðis-
þjóðfélagi ber að stuðla að því að allir þegnar
þess njóti jafngóðrar heilbrigðisþjónustu.
Einnig er ekki laust við að mér finnist Hörður
fara offari í gagnrýni sinni á veldi lækna og
ábyrgðarleysi almennings og raunar hefur
margt í gagnrýni Harðar, sem hér var aðeins
stiklað á stóru í, komið fram meðal lækna
sjálfra, t.d. gagnrýni á dýra þjónustu sérfræð-
inga við verk sem heimilislæknar geta sinnt á
ódýrari hátt. Þetta kemur fram í Umbúðaþjóð-
félaginu. Þá er einnig mikilvægt að fjölgun
lækna og meiri menntun þeirra skapa forsendur
fyrir vexti í fyrirbyggjandi læknisþjónustu (t. d.
krabbameinsleit sem ætti að vera greidd af hinu
opinbera) svo og fyrir rannsóknum (t. d. á
skammdegisþunglyndi sem Hörður lætur að
liggja að séu ekki nauðsynlegar). Þegar til
lengdar lætur er fyrirbyggjandi heilbrigðisþjón-
usta ekki einungis ódýrari í peningum, heldur
stuðlar hún einnig að betri líðan einstaklinga og
heilbrigðara samfélagi og tel ég það höfuðkosti
slíkrar heilbrigðisþjónustu.
Því er útþensla heilbrigðiskerfisins og aukinn
kostnaður samfara henni ekki síður afleiðing af
aukinni getu lækna til að lækna sjúkdóma en
afleiðing af vaxtarhyggju, ábyrgðarleysi al-
mennings og gróðafíkn lækna. Leiðir þetta af
sér vítahring þar sem síaukinn kostnaður gerir
samfélögum æ erfiðara um vik að uppfylla
markmiðin. Skiptir þá öllu að hafa heildarsýn
og leita ekki skammtímaráða og vonandi vekja
rannsóknir Harðar fleiri en mig til umhugsunar
um hvert skal stefna.
Dýr námskeið og óþarfir skólar
í bókinni gagnrýnir Hörður skóla- og nám-
skeiðahald hvers konar og fullyrðir að mikið af
óþörfum námskeiðum sé haldið í þjóðfélaginu.
Þá gagnrýnir Hörður rugling á hugtökunum
„menntun" og „skólaganga“ og ræðir hug-
myndir um „afskólun“, þ.e. að skólar séu
ónauðsynlegar umbúðir um menntun, en hann
hefureinmitt kynntsérslíkarhugmyndirallítar-
lega (um afskólun sjá t.d. Ivan D. Illich: De-
schooling Society (Penguin, 1973)). Hörður
bendir á að fólk læri vinnu sína á vinnustöðum.
Hann líkirskólum og námskeiðum við umbúðir
og gagnrýnir miskunnarlaust þá „útbreiddu trú
að torvelt sé að læra eitt eða neitt nema í skóla
eða á námskeiði" (bls. 84). Einkum er Hörður
gagnrýninn á einkaskóla, t.d. tölvuskóla, sem
nýti sér hina almennu og opinberu ofurtrú á
skóla. Einkafyrirtækjum hafi tekist að selja
„saklausu, auðtrúa fólki dýr námskeið um ein-
földustu tölvustörfín, ritvinnslu og því um líkt“
(bls. 84). Þetta valdi ekki einungis gróða eig-
enda þessara fyrirtækja, heldur og auknum
„umbúðakostnaði" í samfélaginu.
Eg er sammála Herði um að vera beri á varð-
bergi gagnvart þeim aðilum er setja upp nám-
skeið í gróðaskyni, hvort sem þau eiga að kenna
mönnum að brosa rétt eða lifa betra kynlífi —
eins og Hörður gerir grín að. Eg er hins vegar
ósammála honum um það sem hann gefur í
skyn, þ.e. að öll námskeið og margir skólar séu
óþörf. Islenska þjóðin er að mörgu leyti vel
menntuð og hefur forsendur til að notfæra sér
þá menntun til að auka víðsýni þegna sinna.
Hugtökin „nauðsynlegt“ og „ónauðsynlegt“ eru
vafasöm í þessu samhengi og það hvaða skólar
og námskeið teljast nauðsynleg fer eftir því
hvemig litið er á málin. Skólarog námskeið eru
félagsleg og söguleg nauðsyn og vel væri hægt
að komast af án þeirra ef hugmyndaheimur
okkar leyfði slíkt. Aftur á mótu gætu skólar og
námskeið og þá sérstaklega þeir skólar sem eru
ekki reknir í gróðaskyni en í þeim tilgangi að
nemendum líði þar vel sem best átt þátt í því að
snúa við umbúða- og lífsgæðakapphlaupinu
sem við Hörður höfum báðir áhyggjur af. Bros-
og kynlífsnámskeið gætu hæglega gegnt hlut-
verki í því að bæta mannlífið.
106
TMM 1991:4