Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Page 104

Að varðveita líf bóka
í fjórða kafla Stúlkunnar í skóginum (sem ber
það mótsagnakennda nafn „Eg var ekki persóna
í bók“) er að finna athyglisvert bréf sem Guðrún
skrifar í huganum til Hildar.
Mér fannst einsog þú þyrftir að vita hvemig
málum mínum væri háttað. Ferðalag mitt var
farið þín vegna. Ég lagði af stað án þess að
velta því fyrir mér hvers vegna ég gerði það
eða hugsa um hvert för minni væri raunveru-
lega heitið. Ég lagði bara af stað til þín þótt
ég þekkti þig ekki og þrátt fyrir að ég vissi
ekki hvaða erindi þú ættir við mig. Ég hlýddi
bara kalli þínu. Ég vissi hvar þú bjóst en ég
var ekki búin að gera mér í hugarlund hvern-
ig fylgsni þitt var. Og ég þekkti ekki háttu
þfna. Ég var hin ókunnuga og þig hafði ég
aldrei séð áður. Samt lagði ég af stað til þín
berfætt með hvíta fætur. Og það var þín
vegna sem ég leit í spegilinn og skildi ekki
hvers vegna ég var svona ólík sjálfri mér. Ég
hrökk við vegna þess að ég hafði aldrei séð
mig með þínum augum og ég vissi líka að
það var ekki hægt. Ég hafði þegið boð þitt og
notið sopanna en þegar ég kaus að fara komst
ég hvergi (bls. 32).
Þetta bréf er hægt að lesa á táknrænan hátt sem
lýsingu á sambandi lesenda og texta/höfundar.
A einu sviði fjallar Stúlkan í skóginum um
tilgang bókmennta í víðasta skilningi, um sam-
band lesanda og texta, um samband lesanda og
skálds. í vissum skilningi erum við gestir í boði
hjá listamanni þegar við lesum verk hans. Lista-
maðurinn býður okkur í hús sitt og vekur okkur
gleði, nautn, ótta og þjáningu líkt og fór hjá
Guðrúnu í kaffiboðinu hjá Hildi. Á öðru sviði
er þessi skáldsaga óður til bókmenntanna. I
skógi Guðrúnar em mörg græn tré en þar er líka
eitt tré sem ber af öðrum og það tré er gyllt:
í gylltu tré vakti tilfinning míns helgasta
dags, sú sem gerði mig gæfukonu. Það var
tilfinningin fyrirtilgangi lífs míns, tréhennar
konungur meðal konunga, fegurst alls sem
var (bls. 68).
Tilgangur lífs Guðrúnar er „að varðveita líf
bókanna" (bls. 77). Guðrún gerir sáttmála við
sjálfa sig sem felur í sér loforð um „að læra
minnst sex til sjö línur úr hverri bók sem ég finn,
til að mér auðnist að tileinka mér hluta af heimi
þeirra og lærdómi" (bls. 77). Línumar sem Guð-
rún lærir koma eins og áður er sagt upp í huga
hennar þegar þær eiga við. Slíkar tilvitnanir eru
skáletraðar í bókinni en ekki auðkenndar á
neinn annan máta. Þannig er hvorki getið höf-
unda né titla. Þetta tvennt skiptir Guðrúnu engu
máli — einungis listin sjálf, orðin, sem hún
hirðir úr ruslinu.
Auðvelt er að álykta að hér sé höfundur að
koma á framfæri ábendingu um lága stöðu list-
arinnar í okkar einnota neyslusamfélagi. Hins
vegar er það ljóst að hérna er spjótunum ekki
síst beintað listamönnunum sjálfum. Listamað-
urinn Hildur metur ekki inntak listarinnar. „—
Ég segi að bækur skipti engu máli!“ (bls. 185)
heimtar hún og kynnir síðan sjálfa sig með því
að draga fram möppur fullar af blaðagreinum
um hana sjálfaog viðtölum við hana sjálfa. Sjálf
hefur Hildur reyndar skapað texta:
— Og hér á þessari síðu hef ég tekið saman
bestu spurningamar og svörin úr viðtölunum
fjómm og búið til eitt langt viðtal. Á þennan
hátt hef ég sjálf endurunnið og lagt minn
eigin kraft í viðtölin við sjálfa mig. Og í
endurunna viðtalinu er allt sem skiptir máli
um mig í réttri tímaröð (bls. 193).
Allt sem skiptir máli um Hildi er að finna í
fjölmiðlaviðtölum. Á meðan listamaðurinn
brosir sjálfumglaður á síðum fjölmiðlanna er
listinni fleygt í ruslið. Nafnleysið á „tilvitnun-
um“ í bók Vigdísar er líka hugsanlega gildra
fyrir lesendur og ritdómara sem reyna að bera
kennsl á línurnar, ftnna höfundinn. Út úr þessari
framsetningu má lesa þá skoðun að það séu
bókmenntimar (listin) sem skipta máli en ekki
rithöfundurinn (listamaðurinn). Það er óneitan-
lega sjónarmið sem stangast á við ríkjandi við-
horf í íslenskri menningammfjöllun þar sem
kastljósið beinist meira að höfundum en verk-
um þeirra.
Ef Vigdís Grímsdóttir er í þessari skáldsögu
sinni að benda okkur á brotalamir í gildismati
okkar og umgengni við listina, þá er hún ekki
síður að benda listamönnum á að týna ekki sál
sinni í eftirsókn eftir vindi; að gleyma ekki
102
TMM 1993:3