Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Page 110

takmarkaðri því þar er fjallað um samskipti
Sósíalistaflokksins og Austur-þýska kommún-
istaflokksins á árunum 1956-1962. Þessi tví-
skipting er frekar óheppileg sökum þess að
höfundar hafa haft of litla samvinnu og er nokk-
uð um tvítekningar. Þannig er viðureign Ey-
steins Þorvaldssonar við Austur-þýska
blaðamannaskólannfyrstrakinábls. 164 til 165
og síðan aftur á síðum 264-265. Sömuleiðis eru
skrif Guðmundar Hjartarsonar um Berlínar-
múrinn rakin vandlega á bls. 191-192 og aftur
á síðu 278.
Árna-þáttur
í fyrri hluta bókarinnar rekur Ámi Snævarr af
nákvæmni öll þekkt samskipti íslenskra komm-
únista og sósíalista við Sovétríkin og Austur-
Evrópu allt ífá því hérlendir menn fengu
nasasjón af hinum leninísku fræðum og til dags-
ins í dag. Er þar margt týnt til og fengur að
sumu. Um helmingur þessarar umíjöllunar
fjallar um tímabilið fram að stofnun Sósíalista-
flokksins. Megnið af því efni var velþekkt áður
og hafa margirfræðimenn ljallað um þetta tíma-
bil í sögu íslenskrar vinstrihreyfingar. Þó er hjá
Áma nokkur viðbót um aðdragandann að stofn-
un Kommúnistaflokksins og er ágætt framlag
þó ekki breyti það í sjálfu sér því sem áður hefur
verið haft fyrir satt.
Ámi fer yfirleitt vel troðnar slóðir í mati á
mönnum og málefnum. Þó hættir honum til að
gera meira úr áhrifum Komintern en efni virðast
standa til. Þannig er á bls. 213 fullyrt um for-
sprakka sósíalista: „Þeir voru ýmist með eða á
móti ríkisrekstri í efnahagsmálum eftir því
hvernig vindar blésu í Moskvu, alþjóðahyggju-
menn eða þjóðernissinnar allt eftir duttlungum
kenningasmiða Komintern." Hér er viðruð sú
kenning að íslenskir kommúnistar hafi aðeins
verið strengjabrúður Moskvu. Hefði verið
áhugavert ef Ámi hefði tekið afstöðu til skrifa
Svans Kristjánssonar sem bent hefur á sjálf-
stæði íslenskra kommúnista á ýmsum sviðum.1
Raunar er það svo að margir þættir íslenskrar
stjórnmálasögu yrðu illskiljanlegir ef fallist
væri á strengjabrúðukenninguna. Þessi ein-
hæfni í túlkun kemur nokkuð á óvart í ljósi þess
að Ámi kemst ekki hjá að minnast, líkt og óvart,
á sjálfstæði KFÍ gagnvart Komintern, t. d. í
sambandi við nasismann (69) og verkalýðs-
hreyfinguna (54). Hefði því verið fylgt eftir
hefði fengist mun íjölbreyttari og sannari mynd
afKFÍ.
Áma hættir raunar til að meta atburði á gmnd-
velli nútímaþekkingar í stað þess að reyna að
setja sig inn í hvernig þeir hafa snúið við þeim
sem lifðu þá. Um réttarhöldin í Sovétríkjun-
uml938 er sagt að allir hljóti að hafa vitað að
sakboringarnir hafi verið knúðir til játninga (83)
og að „Engum gat dulist að ákæruatriðin voru
algjör uppspuni...“(84). Hér er mikið fullyrt og
trúlega ranglega. Það er ekki vænlegt til skiln-
ings á þessu tímabili að álíta að allir þeir sem
sögðu réttarhöldin eðlileg hafí meðvitað verið
að ljúga. Ekki má vanmeta hversu trúin getur
byrgt mönnum sýn þannig að „sjáandi sjái þeir
ekki.“
Það em augljósar hliðstæður milli þess h vem-
ig kommúnistar þessara ára reyndu að finna
atburðum eins og Moskvuréttarhöldunum, stað
í sannfæringu sinni og hvemig guðstrúarmaður
reynir að sætta vonbrigði sín með guð og illsku
heimsins. Það er líka auðsætt að margir hinna
íslensku kommúnista hafa haft trúarlega af-
stöðu til fræðanna. Má hér nefna Kristin E.
Andrésson sem virðist hafa haft mjög rika trú-
arþörf sbr. lýsingu hans á því þegar hann tekur
kommúníska trú." Einnig það sem Guðmundur
J. Guðmundsson hefur eftir honum, ,Ég vil helst
hafa fundi þannig að Einar Olgeirsson tali
einn.“3
Fullyrðing Árna um að öllum hljóti að hafa
verið raunverulegt eðli Moskvuréttarhaldanna
ljóst þegar þau fóru fram verður enn vafasamari
í ljósi þess að ekki eru allir sannfærðir enn þann
dag í dag. Þannig kom 1974 út bæklingur í
Noregi beinlínis í þeim tilgangi að styðja þá
söguskoðun (norskra) maoista að allt hafí verið
í lagi með umrædd réttarhöld.4
Seinni hluti þess sem Ámi ritar ljallar um
samskiptin eftir að KFI hafði verið lagður niður.
Ekki fer þó minna rúm í að rekja opinbera
umfjöllun íslenskra sósíalista um ríki Austur-
Evrópu og atburði þar. Heldur er það óspenn-
andi lesning og hefði batnað mikið við
verulegan niðurskorð og að dregnir hefðu verið
saman höfuðþættir málflutningsins. Fátt kemur
108
TMM 1993:3