Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Qupperneq 52

En stórvirkin héldu áfram að streyma úr penna hans (hann hafði litla trú
á ritvélum) eftir því sem árin liðu, og 1940, þegar hann var kominn fast að
sjötugu, birtist 1000 síðna söguleg skáldsaga frá Wales 14. aldar, Owen
Glendower. Þá voru fimm ár liðin frá því Powys flutti til Wales, hann var
hættur fyrirlestrahaldi og tekinn að helga sig ritstörfum eingöngu. Hann
hafði selt býli sitt í New York fylki, og með honum austur um haf fluttist
amerísk kona, Phyllis Playter, sem hann hafði kynnst 1922. Allt frá barnæsku
hafði hann verið gagntekinn af velskri sögu og bókmenntum, faðir hans
hafði lagt ríka áherslu á að hann væri kominn af gömlu Powysunum í Wales
og þetta tendraði undireins ímyndunarafl drengsins og mettaði hugsun
hans. Bræður hans, Llewelyn og Theodore létu sér hinsvegar fátt um fmnast
varðandi þennan mikla Wales-áhuga eldri bróðurins, og þegar John flutti
aldraður maður til Wales og tók að skrifa um velsk málefni einsog innfæddur
væri, benti Llewelyn honum heldur þurrlega á að enginn Powys hefði verið
í Wales í 400 ár og blóðið væri víst tekið að þynnast allverulega. En John
Cowper Powys lét ekki af sannfæringu sinni, samsömun hans við þetta
landsvæði tók á sig næstum dulhyggjulega mynd, hann varð æ velskari í
háttum og hugsun. Þessi afstaða mótaði að sjálfsögðu verk hans í síauknum
mæli með tímanum.
Milli 1940-50 skrifaði hann af meira þrótti en nokkru sinni og lét öll mál
til sín taka, þar á meðal styrjöldina, eins og nærri má geta, hann var að ýmsu
leyti nálægt Tolstoj í andófi sínu gegn stríðsöflum. Heimspeki, skáldskapur,
bókmenntaritgerðir og fleira, allt streymdi þetta frá honum jafnt og þétt, þó
tímarnir væru drungalegir og hann byggi við hreina fátækt á köflum. Þegar
hann er kominn fast að áttræðu kemur út tröllaukin skáldsaga sem ber
nafnið Porius, gerist á hinum myrku öldum í sögu Bretlands, um aldamótin
500, og fer vítt og djúpt um svið ímyndunar, sagnfræði og goðsagnaheima.
Margir vilja setja Porius upp að hlið A Glastonbury Romance sem annað
meginrit hans. Handritið var upphaflega um 3200 síður, en átti að vísu eftir
að styttast þrefalt þegar upp var staðið. Annars var Powys svipaður Thomas
Wolfe að því leyti að honum var annað lagnara en að snurfusa bækur sínar,
og þegar handrit hans voru skorin til útgáfu var það yfirleitt gert að frum-
kvæði útgefenda, og í umræddu tilviki stytti hann söguna nauðugur viljugur.
Á þessu méli hafði hann meðfram verið að vinna að bókum um þá tvo
höfunda sem hann mat hvað mest, Dostojevskí og Rabelais. Bók hans um
Dostojevskí kom út 1946, og Rabelais tveimur árum síðar. Síðasta stóra
skáldsagan í hans „gamla stíl“ kemur svo út 1956, þegar hann er 84 ára, heitir
The Brazen Head, hnitast um 13. aldar heimspekinginn og vísindamanninn
Roger Bacon. Upp úr því og fram yfir nírætt tekur hann að skrifa fantasíur,
stuttar sögur slungnar allt að því ungæðislegri lífsgleði og óhugnaði í senn,
50
TMM 1994:2