Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Blaðsíða 109

séu í raun ádeilusögur — hvað þá? Þar
verður fyrst fyrir athugun á því hvað
ádeilan stendur fyrir, hvaða „pró-
gramm“ það er sem höfundur hefiir á
takteinunum og notar til að deila á sam-
félag og einstakling. Við sjáum brátt að í
gegnum sögurnar liggur skýr hug-
myndaþráður og hann dúkkar upp þeg-
ar í fyrstu sögu bókarinnar: „Sjálf-
virkinn". Þar er lýst manni sem er fastur
í sjálfvirkni lífsins, það eru engin skil á
milli lífs hans og dauða. Hann er aðeins
peningavél í augum konu sinnar og
dóttur og yfirmenn hans í fyrirtækinu
ráða yfir honum eins og þræl. Hámarki
hlutgervingarinnar er náð þegar hann,
fyrir tóm mistök, lendir í því að hengja
sig og dóttir hans sem er listamaður býr
til úr honum listaverk: „Annars sef ég
vært nema þegar dóttir mín, sem er
myndlistarmaður, er að útvega sér sýn-
ingu í herberginu við hliðina með því að
láta réttu mennina emja og stynja í takt.“
(bls.ll). Hvað segir þessi saga okkur?
Það er dregið snyrtilega saman í loka-
setningunni: „Það er nákvæmlega eng-
inn munur á lífi og dauða“ (bls. 22).
Hinar sögurnar leggja síðan áherslu á
það sama: að samfélag mannanna sé
innihaldslaust og kalt, að tilvera manns-
ins sé innihaldslaus og köld. í sögunni
„Aðeins þögnin segir satt“ er sagt ffá
manni sem er kominn að núllpunkti
verunnar: „Ég starfa aðeins. Ég er löng-
unarlaus, viljalaus og stundum er ég
hugsanalaus. Það skiptir mig engu máli
hvort ég dey í dag eða á morgun“ (31). í
sögunni „Lífi“ er sagt ffá hjónum sem
ákveða að drepa son sinn því að bók-
haldið stendur svo illa eftir að þau hafa
reynt að laga það með því að drepa
hundinn og láta eyða fóstri. í sögunni
„það rennur“ er sagt ffá flæði allra hluta,
hvernig líf rennur inn í dauða og hvernig
dauðinn flæðir út úr lífinu handan við
allt mannlegt siðgæði. Og í „Gamansemi
guðanna“ er enn sagt frá tilgangsleysi
handanheimsins, tilgangsleysi lífsins
sem er bara brandari og hahahaha og
þannig lýkur smásagnasafninu: „Heim-
urinn er endaleysa spaugsins. Mann-
fólkinu öllu mun mæta kaldur steinninn
og ber naglinn sem bendir eins og vísi-
fingur á gömlu konuna á meðan henni
verður staðreyndin ljós og getur ekki
annað en hlegið. Hlæjum, við sem erum
í þessum tilgangslausa heimi á ferð um
algleymið, týndir í tímanum, guðum
gleymdir, brandari sem verður aldrei
vitjað á ný“ (bls. 56).
Það ætti því ekki að fara ffamhjá
neinum að hér er vissulega „prógramm“
á ferðinni. Hrun allra gilda skilur eftir
kaldranalegt landslag þar sem veikgeðja
einstaklingar verða undir grimmum
meðbræðrum sínum, þar sem inni-
haldsleysi hins daglega lífs og allra at-
hafha býður ekki öðru heim en voninni
um að geta fallið niður úr öllum þessum
óþarfa og horfið inn í sjálfa raunveruna,
flætt eins og vökvi út í náttúruna, vit-
undarlaus. En á hvað er þá verið að
deila? Þegar þessar sögur eru lesnar sést
að þær eru ekki endilega að deila á sam-
félagið og þær eru eiginlega ekki heldur
að hrista lesendur til meðvitundar í því
skyni að fá þá til að sjá hvernig öllu er
komið. Þær eru skrifaðar í umhverfi þar
sem þessir hlutir eru þegar viðteknir,
kannski ekki sjálfsagðir, en að minnsta
kosti vel kunnir lesendum og því verður
ljóst að ádeiluhugtakið á alls ekkert við
hérna. Höfundur hefur stefnu sem hann
leggur til grundvallar heimssýn sagn-
anna og grimmu tungumálinu. Fárán-
leiki aðstæðnanna og tómhyggjutalið
virkar án efa við fyrstu sýn eins og eigi
að fara að gagnrýna eitthvað, en þegar
sögurnar eru athugaðar nánar sést að
þær eru aðeins að staðfesta gildishrunið,
afleiðingar þess eru allt að því sjálfsagð-
ar. Fyrir vikið er eins og höfundur telji
TMM 1994:2
107