Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Blaðsíða 114

opnum tjöldum. Slægð og lygar verða
vopnin í höndum hans og stórhættuleg
enda kemur fram að ekki skortir Úlfar
vit.
Hugsanlega má líta svo á á einum stað
í bókinni að Úlfar hafi innst inni séð líf
sitt i molum og því óskað sér endurfæð-
ingar í mynd sonar gamals bókmennta-
fræðings sem tæki hann að sér og veitti
honum hlutdeild í visku sinni. E.t.v. er
þó nærtækara að líta á þessar hugrenn-
ingar Úlfars sem hugmynd um nýja skák
og flókna.
Sá sem Úlfar sigrar síðast er Einar
bróðir hans sem lék illa af sér og gaf því
frábært færi á sér. Samband þeirra
bræðra er flókið. Úlfar dáir hann að
sínu leyti en öfundin blundar og vaknar
loks með hrikalegum afleiðingum.
Stundum minnir Úlfar okkur óneit-
anlega á Galdra-Loft: „Næstum daglega
haltraði ég niður á bókasafn og skipti
um bækur og ég las allt. Að hluta til var
það vegna þess að mér var ljóst að ég yrði
að vera bestur á öllum sviðum, yrði að
gleypa í mig alla þá þekkingu sem hinir
misstu af meðan þeir voru að vinna fyrir
peningum ..(bls. 39).
Bóklesturinn er því einungis leik-
flétta, leið til sigurs yfir hinum. Og áffam
um bóklestur: „Ég las mikið. Fór á gamla
Amtsbókasafnið og bar heim stafla af
bókum. Ég varð var við að smám saman
fór ég að fá meira út úr bókum en ég
hafði áður gert.
Kannski var ég einfaldlega að verða
fullorðinn, þroskast, — hvað sem því
líður þá tók ég líka æ betur eftir því sem
var að sjá í kringum mig. Fylgdist með
atferli og háttum kennara og samnem-
enda og horfði gagnrýnum augum á fjöl-
skylduna sem ég bjó hjá en ég kem nánar
að því síðar.“ (bls. 47) Á líkan hátt notaði
Galdra-Loffur bækur — og fór flatt.
Að hinu leytinu er ljóst að í Úlfari
blundar óttaslegið barn, fullt vanmeta-
kenndar. Þetta barn er barið niður með
harðýðgi. Sögumaður okkar er ekki ein-
ungis í valdatafli við umhverfið heldur
sig sjálfan — sem hann sigrar — og
tapar um leið. Hann fer því á mis við ást,
vináttu og alla hlýju og komist hann í
tæri við slíkt ýtir hann því burt og eyði-
leggur. Allir verða honum hættuleg ógn.
Slíkur maður hlýtur að verða einfari,
eins konar útilegumaður sem gleðst við
að skilja alla áfanga að baki, þorpið, Ak-
ureyri, Reykjavík og loks fósturlandið.
En hver er þessi Úlfar og hvar er hann
að finna? Úlfar er þau illu öfl sem við
óttumst. Ekki aðeins í umhverfi okkar
heldur og í okkur sjálfum. Úlfar hefur
hlotið djúp sár sem ekki eru grædd og
því fer sem fer. Hið góða í manninum
verður undir og hið illa sigrar.
Skák
Skáklistin gegnir veigamiklu hlutverki í
Patt. Hún er megintákn sem svífur yfir
allri sögunni og jafnframt lykillinn að
skilningi á Úlfari og sögu hans.
Sú lífssýn Úlfars, að lífið sé eins konar
skák og lífsbaráttan barátta um stöður,
gerir hann að skógarmanni sem veit að
hann er réttdræpur og allir sitja um
hann. Hann getur einungis komist af
með því að verða fyrri til.
Alla atburði skoðar hann með augum
skákmannsins um leið og hann undir-
býr atburði morgundagsins með djöfúl-
legum fléttum. Á taflborðinu má
vitaskuld neyta allra bragða en fari svo
að menn sjái allt lífið sem taflborð og allt
fólk spýtukarla á því borði er voðinn vís
— og sá voði er Úlfari vís.
Allan þroskaferil sinn situr Úlfar að
tafli við umheiminn. Þetta manntafl er
leið hans til að vinna bug á smæð sinni
en verður um leið bein braut til ósigurs
í öllu því sem máli skiptir.
Allir mennirnir á taflborðinu geta
112
TMM 1994:2