Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Blaðsíða 82

blikið né návist þess í núinu, né heldur um
það sem sviptir okkur því um leið og það
hefur veitt okkur það. Eins og til dæmis í því
sem við kölluðum tíðindasmíði hér áðan.
Hvernig er hægt að beita þessu á veruleikann
hér og nú? Með hvaða hætti er hægt að nálgast
þessa spurningu? Hvað er það sem/e/sf /þess-
um spurningum? Er hér ekki í raun og veru
um að ræða lögmálið sem öllu stjórnar, beint
eða óbeint? Ég reyni að lúta því. Þetta lögmál
er utan seilingar, það er handan alls.
En nú segið þið eflaust að þetta sé enn ein
flóttaleið mín og undanbrögð til að komast
hjá því að tala um það sem þið kallið samtíð-
ina eða fréttirnar. Spurningin sem ég sendi ykkur þar með til baka er þessi:
hvað þýðir það eiginlega að tala um samtíðina? Vitaskuld má auðveldlega
sýna fram á að ég sé maður sem ekki fjallar um vandamál sem snerta
samtíðina, fréttir, stjórnarfarsmál eða einfaldlega stjórnmál. Þannig væri
hægt að tína fram (ekki biðja mig að gera það) ótal dæmi, tilvitnanir, nöfn,
dagsetningar, staði og svo framvegis. En mér dettur ekki í hug að fara að
dansa þennan fjölmiðladans og nota þetta tækifæri til að réttlæta sjálfan mig
og gjörðir mínar. Mér finnst ég ekki hafa neinn rétt til þess og það er sama
hvað ég geri mikið til að axla mína pólitísku ábyrgð, ég verð aldrei viss um
að ég geri nóg.
En ég reyni líka að hafa hugfast að það er oft ótímabær meðhöndlun á því
sem kallað er fréttir sem er „uppteknust af‘ núinu. Með öðrum orðum: það
að glíma við samtímann, t.d. sem heimspekingur, felst ef til vill í því að rugla
ekki stöðugt saman samtímanum og því sem er helst í fréttum. Það er hægt
að nálgast núið á ská, ef svo má segja, anakrónískt, sem er vænlegra til
árangurs en að nálgast það beint. Vandinn, áhættan eða heppnin, ef til vill
hið óútreiknanlega, yrðu þannig ótímabær en ættu sér engu að síður stað á
réttum tíma: þetta og ekkert annað gerðist á réttum tíma, vegna þess að hann
er tímaskekkja sem hnikað er til (eins og réttlætið sem skortir ætíð mæli-
kvarða, sem er fráleitt nákvæmt eða jarðbundið og gerólíkt því réttarfari sem
ætti að stjórnast af því), tímaskekkja sem er enn nálægari en fréttirnar, mun
hæfari til að glíma við þá einstöku og víðfeðmu þætti sem einkenna innbrot
þess sem er annað inn í rás sögunnar. Þess háttar innbrot er ævinlega
ótímabært, það felur í sér spádóm eða messíanisma, og til þess arna hefur
það hvorki þörf fyrir að berja bumbur né að sýna sig opinberlega. Það getur
haldið sig nánast í skugganum. Eins og við komum inn á hér áðan er ekkert
sérlega oft skrifað um þessa „dýpri“ samtíð í dagblöðunum þessa dagana. Og
það þýðir heldur ekki að viku- eða mánaðarrit velti sér upp úr þessu efni.
Svarið, ábyrgt svar við áríðandi fréttum, krefst þessara fyrirvara. Svarið
80 TMM 1994:2
J