Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Blaðsíða 73

er virðist milliliðalaust. Hún flytur þær umsvifalaust á milli okkar, og hvert
okkar talar líka í hljóði við sjálff sig. Þegar vísindamenn láta sig dreyma um
algilda þekkingu, dreymir þá um hljóðlaust, fullkomið mál sem lætur veru-
leikann sjálfan birtast fyrir hugskotssjónum okkar. En slíkt fullkomið mál er
ekki til. Sérhvert mál er gert úr ytri táknum sem standa undir hugsunum og
kenningum. Án hins ytra tákns væri tómt mál að tala um þekkingu og vísindi.
Letrið, hið ytra tákn hvers máls, er þögul uppspretta og umgjörð allrar
mannlegrar hugsunar. Þögn þess heyrist. Hún minnir okkur á að handan
allrar orðræðu og sjónvarpsmynda býr óræður veruleiki sem við, hinar
hugsandi, sjáandi og talandi verur, höfum ekki enn náð tökum á. Og munum
seint gera.
Hvers vegna? Hvers vegna föngum við ekki veruleikann sjálfan í orðræð-
um okkar og fjöltæknimiðlum? Hvers vegna er ekki veruleikinn í sjónvarp-
inu?
Hvaða vitleysa er þetta eiginlega? Auðvitað er veruleikinn í sjónvarpinu,
en aðeins á vissan hátt, að hluta, að einhverju leyti. Vandinn er sá að við
vitum ekki hvernig. Og getum ekki vitað nákvæmlega hvernig. En þurfum
samt nauðsynlega, óhjákvæmilega, að reyna að grafast fyrir um þetta „hvern-
ig“: Hvernig veruleikann ber að okkur í alls kyns fjölmiðlum og er miðlað í
orðræðum, myndum, líkingum og táknum.
Ég læt nægja að nefna þrjú orð sem leika lykilhlutverk í þeirri heimspeki
sem Derrida setur á svið og fjallar um „hvernig veruleikann ber að“: événem-
ent (viðburður), différance (skilafrestur), déconstruction (afbygging).
í fyrsta lagi þurfum við að skilja að veruleikinn sjálfur er viðburður, ef
ekki viðundur, furðuverk sem á sér stað. Þetta að eiga sér stað, gerast, er það
sem skilgreinir veruleikann. Ef ekki væri hægt að segja: „Það bar við um
þessar mundir ...“ væri enginn veruleiki, engin saga, ekki nokkur skapaður
hlutur, ekkert. Veruleikinn er það sem hefur gerst, er að gerast, mun gerast.
Veruleikann ber að okkur, hann kemur. Kemur og á sér stað. Og fer og skilur
okkur eftir til að vitna um það sem var. Og til að bíða þess sem verður.
Af þessu leiðir að veruleikinn sjálfur er óræður, óhöndlanlegur og ógn-
vekjandi. Hann vofir yfír okkur, er vofukenndur. Örlagadísir spinna okkur
vef veruleikans, líf okkar er brot úr þeim vef. Hið voveiflega hefur átt sér stað
og getur átt sér stað, hvenær sem er. Og við þurfum að búa okkur undir hvað
sem er. Allt getur gerst.
Um leið kviknar vonin, vonin um að frelsast úr viðjum hins voveiflega, að
veruleikinn heill og sannur eigi sér stað, frelsarinn komi. Þess vegna er
messíanismi, óslökkvandi eftirvænting, innbyggður í mannlega hugsun.
Þessi frelsunarvon birtist á ótal vegu í gömlum og nýjum táknum. Sjálfur
tekur veruleikinn sífellt á sig óvæntar, ófyrirsjáanlegar myndir.
TMM 1994:2
71