Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Blaðsíða 12

í gegnumlýsingunni mættust skuggamynd og skyggning en samruni þeirra
í „skyggnunni“ varð þó ekki íyrr en rétt um sextíu árum síðar.
Nafnorðið skyggna í eintölu merkir upphaflega „sjón“ en í fleirtölu
„glyrnur“, „skjáir" eða „galopin augu“. Sögnin á sér margar merkingarmynd-
ir sem flestar tengjast sjón á einn eða annan hátt, meðal annars í merking-
unni að „gegnumlýsa" (samanber þá aldagömlu iðju að skyggna egg). Sögnin
getur þó einnig merkt að „skyggja á“ og að „spegla“, samanber orðsambandið
að „skyggna sig“. Skuggamyndir og skyggnur tengjast því í „skuggsjánni" og
er það einkar athyglisvert með hliðsjón af stöðu ljósmyndarinnar sem list
eftirlíkingarinnar — hinum fullkomna spegli.
Skyldleikinn milli hinnar gagnsæju, gegnumlýstu skuggamyndar og
skyggnunnar virðist svo augljós að það er eiginlega furðulegt að síðara orðið
skuli ekki koma fram fyrr en 1974. Skyggnan hefur engan veginn útrýmt
skuggamyndinni úr málinu og þar kann hinn ungi aldur hennar að vega
þyngst. í þessu sambandi má þó einnig huga að tengslum skyggnunnar og
þeirrar eftirmyndar sem hún varpar frá sér fyrir tilstilli sýningarvélarinnar.
Sú mynd er ekki skyggnan sjálf heldur spegilmynd hennar og endurvarp og
í þeim skilningi hefur skuggamyndin aldrei horfið af tjaldinu.
Undarlegir fangar
... því hvornenn kunna Menn ad skygna
Glased eda Soolena biartare ad giora?
— Vídalínspostilla (1724)
Skuggamyndum (eidólon) bregður víða fyrir í Ríkitiu, ekki síst í hinni frægu
hellislíkingu þar sem Platon líkir skynjun raunveruleikans við upplifun á
skuggamyndasýningu. Fangarnir í hellinum eru ekki færir um að greina neitt
sem máli skiptir með skynfærunum, veruleikinn sem þeir þykjast sjá er
eingöngu búinn til úr ófullkomnum og hverfulum eftirlíkingum. Þekkingin
og sannleikurinn býr í heimi frummyndanna, heimi algildra sanninda, en sá
heimur verður aðeins greindur með skýrri hugsun. Hellisbúarnir eru fang-
aðir af skynjun sinni, þeir sjá aldrei sólina, hina sönnu uppsprettu þekking-
arinnar, aðeins „skuggamyndir“ af allskyns tólum og líkneskjum, hverfúlan
sýndarveruleika.
Platon taldi skuggana í hellinum byrgja mönnum sýn en honum var þó
enn meira í nöp við þær skuggamyndir sem skáld og myndlistarmenn
brugðu upp. Skáldskapurinn — hermilistin — var í huga Platons „skugga-
10
TMM 1994:2