Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Blaðsíða 16

hefur haldið sig við þröngan bás, ekki síst með hliðsjón af málaralistinni sem
haldið hefur í þveröfuga átt og meira eða minna „sprengt“ alla ramma af sér.
Skýringin kann að liggja í því að ljósmyndin hafi mætt ákveðinni „spegil-
mynd“ af sjálfri sér í raunsæismálverkinu og því kosið að taka það sér til
fyrirmyndar. Mér finnst trúlegra að ljósmyndin, eins og Narkissos forðum,
hafi fallið fyrir sinni eigin ásjónu og ekki gáð að því hvort eitthvað bærðist
undir yfirborði þeirrar lygnu myndar.
Flestar ljósmyndir sýna okkur veruleikann því sem næst eins og við teljum
okkur sjá hann með eigin augum. Fyrir vikið glatar ljósmyndin að miklu
leyti þeirri sýn sem henni einni er gefin. Sjónin gefur okkur hinn sanna
mælikvarða á ljósmyndina, eðli ljósmyndarinnar felst í því sem ekki er hægt
að sjá með berum augum. Helstu eiginleikar þess eðlis kristallast í orðunum
hreyfing, tími og rúm. Hin svokallaða „kyrrmynd“ lifir á öðrum tímasviði
en augað. Augað tekur einstakar skyndimyndir en ljósmyndavélin festir
tímann sjálfan á filmu. Ljósmyndin tekur við eins lengi og sjáaldur hennar
helst opið og nær þannig að rúma bæði hreyfingu, feril hins einstaka atburð-
ar, og atburðarás, marga einstaka atburði, í einni samfallandi mynd.
Samfellan hlýst fyrst og fremst af gagnsæi filmunnar; myndir ferils eða
atburðarásar geta lagst inn í hver aðra án þess að hindrun eða skugga beri á
milli. Hið innra rýmiljósmyndarinnar er því margfalt stærra en hver einstak-
ur atburður, hver einstök skyndimynd. Þá gerir gagnsæið það einnig að
verkum að ljósmynd rúmast illa á veggnum þar sem rammi hennar hangir.
Ljósmyndin þarfnast einnig ytra rýmis til þess að njóta þessa eiginleika síns
til fulls, hún þarf gólfþláss en ekki veggpláss til þess að gagnsæi hennar komi
fram. Sú umgjörð, ólíkt þeirri sem skilyrðist af veggnum, myndar nýja
samfellu sem jafnframt gefur grunneðli ljósmyndarinnar— raunsýndinni—
nýtt og áður óþekkt svigrúm til sýnis og athafnar er ljósmyndin fellur saman
við mynd rýmisins í kring. Hin gagnsæja mynd getur ekki þrifist án rýmis.
Sólblettir í myrkurhúsi
Dýrstan skrúða dyggðin ber,
þarf ei henni að skapa skart,
skyggnir enginn gler.
—Þórður Sœmundsson, Bólu-Hjálmar
Nú kunna þessar athugasemdir um raunsæistilhneigingar ljósmyndarinnar
að hljóma býsna líkt þeirri raunsæisgagnrýni sem ég var áður búinn að hafna.
Það er vissulega nokkur skyldleiki með þeim en forsendurnar eru ólíkar.
14
TMM 1994:2