Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Blaðsíða 99

Skyldan að rísa upp hvílir jafnt á herðum allra, en fyrst og fremst á þeim
sem spornuðu alltaf gegn vissum marxískum rétttrúnaði, þótt þeir hafi aldrei
verið and-marxistar eða and-kommúnistar, meðan slíkur rétttrúnaður var
ríkjandi, a.m.k. í vissum hópum (en fyrir menntamenn af minni kynslóð var
það um langt skeið). En fyrir utan og til stuðnings þessari afstöðu sem ég er
að taka, þá er ég að hefja samræðu við texta Marx, samræðu sem stýrist af
spurningunni um vofuna (en hún er tengd spurningum um endurtekningu,
sorg, arf, viðburðinn og hið messíanska, um allt það sem nær út fyrir
verufræðilegar andstæður fjarveru og nærveru, sýnilegs og ósýnilegs, lifandi
og dauðs, og tengist því fyrst og fremst spurningunni um gerviliminn sem
„draugalim“, um tæknina, um sjónvarpstæknilegar eftirlíkingar, um gervi-
myndir, um sýndarrými, o.s.frv. Við komum hér aftur að þemum sem við
vorum að ræða áðan: tíðindasmíð og tíðindakostir). Þið munið fýrstu
setninguna í Kommúnistaávarpinu: Vofa gengur nú Ijósum logum um Evrópu
— vofa kommúnismans. Ég rannsaka, snuðra svolítið í kringum allar vofurn-
ar sem Marx er bókstaflega með á heilanum, sem Marx er sjálfur að ofsækja.
Hann eltir þær uppi alls staðar, hann er á eftir þeim, en þær eru einnig að
elta hann: í 18. brumaire, í Auðmagninu, en fyrst og fremst í Þýsku hugmynda-
fræðinni þar sem sett er fram gagnrýni (óendanleg af því hún er hugfangin,
fangin, hlekkjuð) á því hve Stirner er upptekinn af draugum. Ofskynjun hins
síðarnefnda er þó þegar orðin gagnrýnin og Marx á í mestu erfiðleikum með
að komast frá henni.
Ég reyni að lesa úr þessari rökfræði hins vofukennda í verkum Marx. Ég
stilli þessari vinnu upp við hliðina á (ef svo má að orði komast) því sem er
að gerast í dag í heiminum, við hlið nýs opinbers vettvangs sem hefur breyst
vegna „endurkomu trúarbragðanna“, eins og sagt er, og vegna fjarskipta-
tækninnar. Hvað er sorgarferlið, setji maður það í samband við marxism-
ann? Hvað er þetta ferli að reyna að særa í burtu? Hið ofurmargræða orð og
hugtak conjuration [særing eða samsæri á íslensku, þýð.] (a.m.k. á þremur
tungumálum, frönsku, ensku og þýsku) gegnir jafn mikilvægu hlutverki í riti
mínu og orðið og hugtakið arfur. Að erfa er ekki fýrst og fremst að þiggja
eitthvað, eitthvað sem er gefið, sem maður getur síðan átt. Að erfa er virk
fullyrðing. Vissulega er orðið við skipun en í arfi felst einnig frumkvæði, að
undirrita, eða kvitta fyrir (fr. contresigner) það sem maður þiggur eftir
nokkra umhugsun. Þegar maður erfir eitthvað, þá velur maður, skoðar,
dregur eitthvað fram, gefur því nýtt gildi. Ég held líka, án þess að ég geti sýnt
fram á það hér, að í allri arfleiðslu búi mótsögn og leyndardómur (þetta er
rauður þráður í bók minni og tengir snilligáfu Marx við snilld Shakespeare
— sem Marx hafði svo mikið dálæti á og vitnaði svo oft til, einkum leikrit-
anna Tímon frá Aþenu og Ys og þys út af engu — og við föður Hamlets sem
gæti vel verið aðalpersóna bókarinnar).
Tilgáta: það er alltaf fleiri en einn andi. Um leið og talað er um andann er
minnst á anda, á vofur, og hver sá sem erfir kýs einn anda fremur en annan.
TMM 1994:2
97