Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Síða 77

inntaki vegna áhrifa nýrrar fjarskiptatækni sem menn burðast við að kalla
upplýsingamiðlun eða boðskipti?
Spurningin snerist ekki einungis um „nútíðina“ heldur einnig um það
sem kallað er „tíðindi“. En mig langar í stuttu máli að draga fram tvö einkenni
þess sem í seinni tíð hefur talist til tíðinda. Einkennin ná langt út fyrir mína
eigin reynslu eða annarskonar heimspekilega reynslu af hinum svokölluðu
„tíðindum“, þau eiga við tíðindi almennt og yfirleitt. í því skyni gæti verið
gagnlegt að búa til samsett orð: tíðindasmíð og tíðindakostir. Með fyrra
orðinu er átt við að fréttir, tíðindi, séu tilbúningur einn, þær séu smíðaðar.
menn verða fýrst að gera sér grein fyrir því að tíðindi eru tilbúningur og
síðan geta þeir snúið sér að því að athuga hvers konar tilbúningur þau eru.
Fréttir, eða tíðindi, eru ekki sjálfgefnar heldur bókstaflega framleiddar, síaðar
og matreiddar með aðferðum og tækjum sem eru gerð af manna höndum,
þar sem raðað er í forgangsröð og búinn til tignarstigi til að þjóna öflum og
hagsmunum sem hvorki þolendur né gerendur (þeir sem segja fréttir og
hlusta á þær, sem stundum geta einnig verið „heimspekingar", en eru ævin-
lega túlkendur) gera sér nægilega grein fyrir. Einu gildir hversu merkilegur,
óviðjafnanlegur, áleitinn, sársaukafullur eða sorglegur sá „raunveruleiki“
sem er í „fréttum“ kann að vera, hann berst okkur ævinlega eftir leiðum sem
eru tilbúningur einn. Það er ekki hægt að koma auga á þennan raunveruleika
nema með því að spyrna við fæti, draga í efa o.s.frv. Hegel hafði rétt fyrir sér
þegar hann hvatti þá heimspekinga sem voru samtíða honum til að lesa
blöðin á hverjum einasta degi. Ef menn ætla að axla þessa ábyrgð núna verða
þeir að gera sér grein fyrir því hvernig dagblöð, vikublöð og sjónvarpsfréttir
verða til og hverjir standa að þeim. Þeir þyrftu að kynna sér þá starfsemi sem
fer fram á fréttastofum og hvernig lestrarvélar sjónvarpsfréttamanna eru
mataðar. Þetta skiptir gífurlegu máli: þegar sjónvarpsfréttamaður eða stjórn-
málamaður virðist tala við okkur, heima í stofu hjá okkur, og horfir beint í
augun á okkur, þá er hann (eða hún) að lesa texta af skjá, fara með orð sem
einhver annar hefur skrifað annars staðar og á öðrum tíma, stundum er þetta
jafnvel texti sem fjöldi manna hefur soðið saman, jafnvel einhverjir ónafn-
greindir menn úti í bæ.
— Þú átt við að hverjum og einum beri skylda til að halda uppi stöðugri
gagnrýni á það sem þú kallar tíðindasmíði. En þú segir „þeir þyrftu “...
J.D.: Já, þar væri um að ræða gagnrýna menningu, einhvers konar menntun,
en ég myndi aldrei segja „þeir þyrftu“, ég léti mér aldrei koma til hugar að
tala um skyldur heimspekingsins eða þjóðfélagsþegnsins, án þess að slá tvo
eða þrjá varnagla.
Fyrsta atriðið snertir þjóðernið (til að svara á vissan hátt ákveðinni merk-
ingu sem mátti lesa úr spurningu ykkar: rétt eins og þið væruð nýkomin frá
útlöndum þar sem þið hefðuð haft spurnir af mér og vilduð fá viðbrögð. Ég
TMM 1994:2
75