Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Page 81

heyra það hvorki né sjá, og koma þannig í veg fyrir að það berist til annarra.
Nú er þetta orðið ærið öfugsnúið: fjölmiðlafár út af einhverju sem ekkert er
breiðir þögn yfir þá sem tala og starfa af einhverju viti. En þegar fólk fær
upplýsingar eftir öðrum leiðum sperrir það eyrun. Lögmál tímans er skelfi-
legt fyrir núið, það heldur fólki sífellt í voninni, kemur því jafnvel inn hjá
fólki að allt gerist fyrr en varir. Hér væri einnig nauðsynlegt að víkja að hinum
raunverulegu skorðum sem settar eru rétti fólks til að svara fyrir sig (og þar
af leiðandi þeim skorðum sem lýðræðinu eru settar): þær byggjast á því, og
það hefur ekkert með ritskoðun að gera, að með allri tækninni sölsa fjölmiðl-
arnir undir sig opinberan tíma og rúm.
Ef ég leyfi mér þrátt fýrir allt að nema staðar, taka mér stöðu, því það er
einnig aðferð til að hugsa samtímann, er það einmitt til þess að reyna eftir
bestu getu að svara spurningu ykkar. Til að axla þessa ábyrgð er nauðsynlegt
að átta sig á því til hvers slíkt viðtal er og hverjum það er ætlað, einkum þó
viðtal við mann sem skrifar bækur, kennir eða birtir greinar, á annan hátt, í
annarri hrynjandi, við aðrar aðstæður þar sem hann orðar hugsun sína á allt
annan hátt. Viðtali er ætlað að fanga augnablikið, eins og ljósmynd: svona
er það sem tiltekinn maður berst á tilteknum stað og stund við að svara
viðmælendum sínum, rétt eins og skepna í sjálfheldu. Til dæmis sá sem hér
situr. Þegar minnst er á fréttir við hann, á það sem er að gerast á hverjum
degi í heiminum, hann beðinn um að segja álit sitt á því í stuttu máli, þá
hrökklast hann aftur inn í greni sitt eins og hundelt kvikindi, kemur með
hvern útúrdúrinn á fætur öðrum, slær hvern varnaglann á fætur öðrum,
ætlar aldrei að koma sér að efninu og er sífellt að gefa í skyn að „þetta sé nú
ekki eins einfalt og það lítur út fyrir að vera“ (nokkuð sem veldur kvíða eða
hlátri hjá heimskingjum sem halda að allt sé svo einfalt) eða þá að „menn
flæki oft nrálin til að komast hjá því að svara, en einföldunin sé enn öruggari
undankomuleið“. Hér hafið þið hugsanlega ljósmynd: þetta eru líklegustu
viðbrögð mín við spurningu eins og þeirri sem þið lögðuð fyrir mig. Það er
hvorki vanhugsað né þaulhugsað. Það felst í því að neita ekki að svara
spurningu en svara henni með því að taka alla þá útúrdúra sem þurfa þykir.
Þið gerðuð til dæmis greinarmun á „heimspekingi samtímans“ og „heim-
spekingi sem hugsar samtíð sína“. Og að ykkar dómi ber fremur að kalla mig
hinu síðara en hinu fyrra. Þetta má skilja á ýmsa vegu. Tiltekinn heimspek-
ingur kann að glíma við samtíð sína, það sem samtíðarmenn hans eru að
sýsla, það sem er að gerast núna, án þess að leggja mikið á sig í leit að
svari við því hvaða gildi felast í þessari svokölluðu samtíð. Er sá maður
heimspekingur samtímans? Já og nei. Annar heimspekingur getur farið
nákvæmlega öfugt að: hann getur sökkt sér í hugleiðingar um samtímann
og lífið í samtímanum án þess að skeyta hið minnsta um það sem er að gerast
í heiminum eða umhverfis hann. Nei og já. Samt sem áður er ég viss um að
enginn heimspekingur myndi samþykkja þennan kost. Rétt eins og allir sem
reyna að stunda heimspeki þyrfti ég hvorki að hætta að hugsa um augna-
TMM 1994:2
79