Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Síða 101

skipulags, án félagssamtaka; það leitar, það þjáist, því finnst að hlutirnir geti
ekki gengið svona lengur, það viðurkennir ekki hina „nýju skipan heims-
mála“ sem verið er að reyna að troða upp á okkur, líst illa á málflutninginn
sem boðar þessa nýju skipan. Þessi uppreisnargjarni óróleiki mun finna aftur
í anda marxismans einhverja krafta sem enn hafa ekki fengið nöfn: enda þótt
þeim svipi stundum til frumatriða gagnrýni, þá reyni ég að skýra að þeir séu
ekki, og ættu ekki að vera, aðeins gagnrýni, aðferð, fræðikenning, heimspeki
eða verufræði. Það myndi taka á sig allt annað form og myndi kalla á allt
annars konar lestur á Marx, en hér er ekki á ferðinni lestur í textafræðilegri
eða akademískri merkingu þess orðs, það snýst ekki um að hefja aftur til
virðingar eins konar marxisma samkvæmt bókstafnum. í bók minni er ég
þvert á móti að deila á tísku sem tekur bitið úr hugsun Marx: nú þegar
marxisminn er dauður, og marxískar stofnanir orðnar vopnlausar, er því
haldið fram að loksins sé hægt að lesa Auðmagnið og önnur rit Marx í
fræðilegri ró og næði. Að Marx eigi að fá þá stöðu sem hann á skilið, stöðu
mikils heimspekings vegna þess að rit hans (í „innbyrðis skiljanleika þeirra“
eins og Michel Henry orðar það) tilheyra hinni miklu hefð verufræðinnar.
Nei, ég reyni að útskýra hvers vegna við eigum ekki að friðþægja okkur með
þess háttar endurmati.
— Þú hefur ávallt haldið fram siðferðislegri ogpólitískri ábyrgð afbyggingar-
innar. Hvaða munur er á henni oggömlu hugmyndinni um skyldu mennta-
mannsins til að taka afstöðu?
J.D.: Ég hef hvorki löngun né leyfi til að kasta rýrð á það sem þú kallar „gömlu
hugmyndina“ um að menntamaðurinn eigi að taka afstöðu. Sérstaklega í
Frakklandi. Voltaire, Hugo, Zola og Sartre eru í mínum huga aðdáunarverðar
fyrirmyndir. Fyrirmynd veitir manni innblástur, stundum er manni um
megn að fylgja henni en maður verður umfram allt að forðast að herma eftir
henni þegar maður býr við aðstæður sem eru — við vorum að tala um það
rétt áðan — allt aðrar. Eftir þennan fyrirvara, þá finnst mér ég geta sagt —
með talsverðum einföldunum þó — að dirfska þeirra við að taka afstöðu
hafi einmitt gert ráð fyrir viðmælendum sem hægt væri að nefna og að
samræður ættu sér stað: annars vegar var félags- og stjórnmálalegur vett-
vangur og hins vegar menntamaðurinn sem hafði sína orðræðu, sína mál-
skrúðstækni, sitt höfundarverk, heimspeki sína, o.s.frv. Hann kom og „lét að
sér kveða“ eins og sagt er, tók þátt í því sem var að gerast á einhverjum
tilteknum vettvangi og tók þar afstöðu. í tilfellum sem þessum er mennta-
maðurinn hvorki að velta fyrir sér né reyna að breyta uppbyggingu hins
opinbera vettvangs (fréttamiðlum, fjölmiðlum, framsetningarháttum,
o.s.frv.). Hann er heldur ekki að reyna að breyta eðli tungumáls síns eða því
kerfi hugmynda eða fræðikenninga sem liggur til grundvallar afskiptum
hans. Með öðrum orðum beitir hann menntun sinni og virðingu sem
TMM 1994:2
99