Morgunblaðið - 19.02.2015, Blaðsíða 56

56 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 2015
Gallar á núverandi
kerfi í fiskveiðum eru
of mikil samþjöppun
veiðiheimilda sem leið-
ir af sér leiguliðakerfi,
útgerðir með miklar
aflaheimildir leigja
kvóta til kvótalítilla
báta og skipa fyrir of-
fjár. Samþjöppunin
hefur einnig skaðað
minni sjávarþorp sem
hafa misst lífsviðurværi sitt.
Í lögum um veiðar í fiskveiði-
landhelgi Íslands nr. 79 frá 1997
með síðari breytingum segir:
„1. gr. Tilgangur laga þessara er
að stuðla að viðgangi og hagkvæmri
nýtingu nytjastofna innan íslenskr-
ar fiskveiðilandhelgi og tryggja með
því trausta atvinnu og byggð í land-
inu“ og í lögum um stjórn fiskveiða
nr. 38 1990 með síðari breytingum
segir:
„1. gr. Nytjastofnar á Íslands-
miðum eru sameign íslensku þjóð-
arinnar. Markmið laga þessara er
að stuðla að verndun og hagkvæmri
nýtingu þeirra og tryggja með því
trausta atvinnu og byggð í landinu.
Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt
lögum þessum myndar ekki eign-
arrétt eða óafturkallanlegt forræði
einstakra aðila yfir veiðiheim-
ildum.“
Í umræðunni um kvótakerfið er
oft blandað saman fiskveiðistjórn-
uninni og markaðskerfinu með afla-
heimildir. Þessi tvö atriði eru alls
óskyld:
a) Annars vegar er ráðgjöf um
heildarveiði og útfærsla á stjórnun
til að ná því markmiði skv. lögum
nr. 79/1997.
b) Hins vegar eru lög nr. 38/1990
sem segja til um skiptingu veiði-
heimilda á skip. Upphaflega voru
heimildir til að færa aflaheimildir
milli skipa og útgerða á jöfnum
verðmætum til að skapa hagræð-
ingu innan greinarinnar. Þessi
heimild er orðin frjálst framsal milli
útgerða sem leitt hefur af sér mikla
tilfærslu og verðbólu á aflaheim-
ildum með dyggri að-
stoð bankanna.
Sala aflaheimilda
og samþjöppun
kvótans
Árið 1991 voru 1.093
aðilar með kvóta í
þorski en árið 2010
voru þeir komnir niður
í um 156 í aflamarks-
kerfinu og 166 í króka-
kerfinu. 1) 2)
Kvótaárið 2009/2010
var úthlutað aflaheim-
ildum til 321 útgerðar, þar af fengu
18 kvótahæstu útgerðirnar 72,2 %
af heildinni. Samkvæmt lögunum
gætu átta aðilar (hámark 12%) ráðið
yfir öllum veiðiheimildum við Ísland
Taflan „Skip með og án kvóta"
hér til hliðar sýnir fjölda aðila með
og án kvóta við lok hvers fisk-
veiðiárs á árunum 2003-2009 og
margir þeirra með litlar heimildir.
Á árunum 2000-2008 hækkaði verð
varanlegs kvóta 500% eins og sést
glöggt á línuritinu „Þróun verðs
aflaheimilda". Um 100.000 þ.i.g.
tonn varanlegra heimilda voru seld
á þessu tímabili, eða um þriðjungur
aflaheimilda í botnfiski.
Margir aðilar í útgerð hafa horfið
úr greininni og selt til annarra út-
gerða. Það má sjá í efnahagsreikn-
ingum greinarinnar þar sem kaup á
aflaheimildum eru færð sem „óefn-
islegar eignir“ og námu um 95 millj-
örðum í árslok 2007 eins og sýnt er
á myndinni „Vöxtur óefnislegra
eigna einstakra atvinnugreina".
Kvótaleiga
Af framansögðu má ætla að næg
hagræðing hafi átt sér stað í kerfinu
og því minni þörf á flutningi kvóta
innan árs milli óskyldra aðila en svo
virðist þó ekki vera. Margir hand-
hafar kvótans njóta því ekki aðeins
arðsins af veiðum sínum, heldur
hagnast þær á leigu kvóta til kvóta-
minni útgerða og eflaust má rekja
hvatann til lágrar (50%) veiðiskyldu
í kerfinu.
Undanfarinn áratug hafa um tug-
þúsundir tonna af botnfiski verið
fluttar árlega á milli óskyldra aðila í
kerfinu. Þessi kvótaleiga hefur
skapað leiguliða í útgerð sem leitt
hefur m.a. af sér að sjómenn á
kvótalitlum bátum og skipum eru á
mun lakari kjörum en aðrir sjó-
menn vegna þátttöku í kvótaleigu
þó reynt hafi verið að koma í veg
fyrir það.
Taflan „Millifærslur á þorski og
ýsu í afla- og krókamarki 2007-
2013" sýnir magn og verðmæti á
þorski og ýsu sem flutt var ár hvert
milli óskyldra aðila á sex ára tíma-
bili Verðmætin námu á bilinu 8-10
milljörðum kr. árlega.
Réttur til sjósóknar
Í umræðunni er sjaldnar rætt um
það að skapa trausta atvinnu og
byggð eins og skýrt er tekið fram í
lögunum. Í mörgum smærri sjáv-
arþorpum víða um land hafa afla-
heimildir horfið og eftir standa
verðlitlar fasteignir og horfin
atvinnutækfæri íbúa sem engan
þátt áttu í að aflaheimildir voru
seldar burt. Alþingi hefur al-
gjörlega litið fram hjá þeim rétti
sem íbúar þessara staða hafa til lífs-
viðurværis með sjósókn. Þessi sjáv-
arþorp byggðust upp á sjáv-
arnytjum af grunnslóð og voru
undirstaðan að aukinni velmegun
þjóðarinnar á tuttugustu öld.
Allar aðgerðir stjórnvalda til að
skapa trausta atvinnu og byggð í
smærri sjávarbyggðum samkvæmt
1. gr. laganna hafa verið í skötulíki,
í byggðakvóta og sérstækum að-
gerðum. Þau eiga rétt til veiða fyrir
minni báta sem ekki verður frá
þeim tekinn svo að eðlileg nýliðun
geti átt sér stað fyrir þann lífsmáta
sem þessi sjávarþorp standa fyrir.
Núna við endurskoðun laga um
stjórn fiskveiða þarf Alþingi að
sníða þessa galla af kerfinu og líta
sérstaklega til tveggja þátta:
1. Að sjávarbyggðir hafi til staðar
varanlegan lágmarksrétt til sjó-
sóknar.
2. Að skoða sérstaklega markaðs-
kerfi aflaheimilda og hvernig eðlileg
nýliðun getur orðið í greininni án
þess að handhafar veiðiheimilda
skapi einskonar léns/leiguliða-
fyrirkomulag í útgerð til framtíðar,
sem getur ekki verið tilgangur lög-
gjafans.
Heimildir:
1) Skilvirkni markaða fyrir aflaheimildir –
Hagfræðistofnun hhi.hi.is/sites/hhi.hi.is/
files/C…/C10_04.pdf
2) Heimild: Gögn Fiskistofu
Gallar kvótakerfisins – opið
bréf til alþingismanna
Eftir Sigurbjörn
Svavarsson
» Árin 2000-2008
hækkaði verð var-
anlegs kvóta 500%. Um
100.000 þ.i.g. tonn
varanlegra heimilda
voru seld á þessu tíma-
bili - þriðjungur afla-
heimilda.
Sigurbjörn Svavarsson
Höfundur er fv. útgerðarstjóri
Granda hf. og fv. form. Útvegsmanna-
félags Reykjavíkur.
Án kvóta
133
114
105
92
89
72
104
Án kvóta
142
160
183
220
247
176
213
Handhafar
481
430
401
346
301
264
212
Handhafar
450
434
422
595
504
422
356
2002-2003
2003-2004
2004-2005
2005-2006
2006-2007
2007-2008
2008-2009
Aflamarkskerfi Krókabátar
Skip með og án kvóta
Fasteignir Hlutabréf Aflahlutdeild Meðalgengi
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Vi
si
ta
la
,j
an
úa
r1
99
7=
10
0
Þróun verðs aflaheimilda
Vöxtur óefnislegra eigna einstakra atvinnugreina
2003 2004 2005 2006 2007
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Eignarhaldsfélög Fasteignafélög Fjármálafyrirtæki
Sjávarútvegur TryggingafélögSmásala
Heimild: Ríkisskattstjóri
Árið 2008 er undanskilið þar sem skil á rekstrarframtölum til Ríkisskattstjóra
á þeim tíma sem rannsóknin fór fram voru mjög lítil.
Kvótaár
jan-ág. ‘07
2007-2008
2008-2009
2009-2010
2010-2011
2011-2012
2012-2013
Tonn
55.025
73.692
58.552
38.526
29.755
33.457
30.952
Verð/kg.
116
129
127
228
264
290
235
Verðmæti
6.020.522
9.497.244
7.425.090
8.792.248
7.842.929
9.719.011
7.272.764
Tonn
13.343
15.419
10.203
8.239
7.683
6.671
7.183
Verðmæti
1.565.570
2.121.964
1.682.800
1.928.801
2.081.809
1.918.559
1.416.972
Krókaflamarkskerfi
Þorskur og ýsa
Tonn
38.682
58.273
48.349
30.287
22.072
26.786
23.769
Verðmæti
4.454.952
7.375.280
5.742.290
6.863.447
5.761.120
7.800.452
5.855.792
Aflamarkskerfi
Þorskur og ýsa
Alls
Þorskur og ýsa
*Fiskistofa
Millifærslur á þorski og ýsu í afla- og krókamarki 2007-2013*
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Að senda grein
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.
KOMNIR
AFTUR!
Laugavegi 29 - sími 552 4320
www.brynja.is - brynja@brynja.is
Lykilverslun við Laugaveg
síðan 1919
Áratuga þekking og reynsla
VERÐ
4.765 kr
9.295
kr.
995
kr.
11.110
kr.
9.850
kr.