Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Síða 55

55
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
hafa farið þá leið að útvíkka og endurskilgreina
hugtakið. Shirley Kessler (1991) leggur t.d.
til að hugtakið umönnun, sem hún telur að
byggist á kvenlegri þekkingu og sjónarhorni,
verði notað um leikskólastarf. Ekki er þá
litið á kennslu og umönnun sem andstæð
hugtök og umönnun barna í leikskólum
sem gæslu á meðan foreldrarnir vinna né
leikskólann sem notalegan heimilislegan stað
þar sem leikskólakennarar eru staðgenglar
mæðra. Fremur er litið á leikskólann sem
mikilvæga og nauðsynlega viðbót við uppeldið
á heimilinu og leikskólanámið sem hluta af
samfelldu námsferli barnsins. Þar læra börnin,
í samvinnu við önnur börn, hluti sem þau eiga
ekki kost á að læra heima hjá sér (Dahlberg,
Moss og Pence, 1999).
Gunilla Dahlberg og Peter Moss (Dahlberg
og Moss, 2005; Moss, 2003) tala um sið-
ferðislega umönnun (ethics of care). Þau líta
svo á að leikskólinn eigi að vera opinber
vettvangur borgaralegs samfélags þar sem börn
og fullorðnir taka saman þátt í verkefnum sem
hafa félagslega, menningarlega, stjórnmálalega
og efnahagslega þýðingu (Dahlberg o.fl.,
1999). Umönnun í því samhengi felur í sér
samskipti, ábyrgð, hæfni og heiðarleika auk
samhygðar og virðingar fyrir öðrum. Siðferði
umönnunar snýst ekki um það sem fullorðnir
gera fyrir börn, heldur að umönnun sé hluti af
öllum samskiptum, ekki bara milli fullorðinna
og barna heldur líka milli fullorðinna og milli
barna.
Bandaríski uppeldisfræðingurinn og heim-
spekingurinn Nel Noddings (1984, 1993)
talar um faglega umönnun sem á sér stað
milli þeirra sem eru faglega tengdir og felur
annars vegar í sér tengsl, skyldur, næmi og
samlíðan og hins vegar hvöt, vilja og áhuga
til að skilja hinn aðilann og veita honum
umönnun. Lisa Goldstein (1999) hefur tengt
hugmyndir Noddings um faglega umönnun
við kenningar Vygotskys um svæði mögulegs
þroska. Hún lítur svo á að stuðningi fullorðins
við barn á svæði mögulegs þroska megi
líkja við hugmyndir Noddings um faglega
umönnun. Kennarinn verður að sjá hlutina
með augum barnsins og vera vakandi fyrir
áhuga barnsins og skipuleggja umhverfið og
kennsluna í samræmi við það. Goldstein telur
að dýpka megi skilning okkar á mikilvægi
samskipta í vitrænu námi með því að skoða
þau út frá hugmyndum um faglega umönnun.
Ef börn læra best í félagslegum samskiptum
er umönnun grundvallarþáttur sem leiðir til
vitræns þroska.
Norðmaðurinn Pär Nygren (1991) byggir
hugmyndir sínar á athafnakenningunni og talar
um að leikskólakennarar sinni þrenns konar
umönnun sem beinist að þroska barnsins,
þörfum þess og uppeldi. Stig Broström (2003)
byggir á þessum hugmyndum Nygren þegar
hann skiptir umönnun í þrennt. Hann talar
hins vegar um umönnun sem beinist að 1)
þörfum barnsins, 2) uppeldi og 3) kennslu.
Með umönnun sem beinist að þörfum barnsins
er vísað til grundvallarþarfa barnsins fyrir t.d.
öryggi og tengsl sem kennarar mæta með hlýju
og samlíðan. Umönnun sem beinist að uppeldi
felur í sér stuðning við barnið í sambandi
við gildi og reglur, nýjar aðferðir og hegðun,
þ.e.a.s. að barnið læri viðurkennd samskipti
við aðra. Umönnun sem beinist að kennslu
miðar að því að kennarinn styðji við barnið
við öflun þekkingar og færni. Kennarinn þarf,
í samskiptum sínum við barnið, að huga að
öllum þremur þáttunum.
Markmið leikskólastarfs
Markmið leikskólastarfs byggjast á gildismati
okkar og skoðunum á því hvað við teljum
mikilvægt, hollt og gott fyrir börn í nútíð og
framtíð. Bernard Spodek talar um að innihald
menntunar sé tengt menningu og samhengi og
því hvernig samfélagið skilgreinir sannleika,
dygð og fegurð. Hvernig við kennum þá
þekkingu sem við teljum mikilvæga fer eftir
hugmyndafræðilegri afstöðu okkar og sýn á
börn (Spodek, 1991).
Bandaríski menntunarfræðingurinn Lilian
Katz (Katz, 1995; Katz og Chard, 1989) hefur
sett fram fjórar tegundir námsmarkmiða sem
hún telur mikilvægt að stefna að í leikskólastarfi:
Þekkingu, færni, tilhneigingar og tilfinningar.
Hvernig tala leikskólastjórar um leikskólann?