Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2014, Side 32

31
Hrafnkell lárusson
Dularfullur og forboðinn dauði
– um viðhorf til sjálfsvíga á 17. og 18. öld
Sjálfsvíg hafa fylgt mannlegri tilveru um aldir – líklega alla tíð. Ævafornar
heimildir geta einstaklinga sem féllu fyrir eigin hendi og enn í dag eru
sjálfsvíg tíð. Gildir þá einu þó að innan útbreiddra trúarbragð og stórra
menningarhópa hafi þessi verknaður löngum mætt andúð, skilningsskorti
og jafnvel opinberri fordæmingu. Fyrr á öldum hjó dauðinn tíðum hratt
í raðir Íslendinga og sér þess víða stað í rituðum heimildum að fólk bjóst
við dauða sínum hvenær sem var, enda farsóttir og slys tíðari en þekkst
hefur á síðari tímum. Dauðinn var því líklega „hversdagslegri“, þ.e. sá
dauði manneskju sem kallaður er „eðlilegur“. Utan þess falla sjálfsvíg. Þau
voru fordæmd og vöktu óhug. Af þeim sökum mætti ætla að þögn hefði
ríkt um sjálfsvíg fram eftir öldum hér á landi. En svo var þó ekki, jafnvel
þótt siðir og venjur viðhéldu forboði og skömm gagnvart sjálfsvígum.
I. hluti: Nálgun, rannsókn og menningarlegt samhengi
Þessi grein skiptist í tvo meginhluta. Í þeim fyrri er vikið að því hvernig
viðhorf til sjálfsvíga fyrr á öldum birtast í kristnum kenningum og útlegg-
ingum á þeim sem og hver þróun laga, sem giltu á Íslandi um sjálfsvíg, var
í meginatriðum frá því skömmu eftir kristnitöku og fram á 19. öld. Einnig
er vikið að mögulegum áhrifum þjóðtrúar og forlagatrúar. Leitast er við
að varpa ljósi á hugarfarslegan bakgrunn tímabilsins sem hér um ræðir en
þessum hluta er ætlað að setja efni síðari hlutans í víðara samhengi.
Í síðari hlutanum er greint frá niðurstöðum rannsóknar á skráðum
sjálfsvígum í útgefnum annálum (Annálar 1400–1800) Hins íslenska bók-
menntafélags sem komu út á árunum 1922–1988. Leitast var við að ná
utan um fjölda sjálfsvíga sem skráð eru í annálunum (bæði raunfjölda og
Ritið 2/2014, bls. 31–54