Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2014, Side 118

117
ákvörðun hans að segja unnustu sinni og dóttur nýjasta rekkjunautarins
allt af létta. „Stjórnleysið“ sem gerir vart við sig í síðari hluta leiksins nær
„hámarki“ þegar Gæa ræður dóttur sinni bana í afbrýðisemikasti, en þann-
ig var voðaverkið oftast túlkað af ummælendum.24
Sumir gagnrýnendur töldu að Gæa hefði ekki aðeins rofið hjúskap-
arheit sín heldur gert það á hátt sem kallar fram tengsl við sifjaspell því
elskhuginn er væntanlegur tengda-„sonur“ hennar.25 Að vísu er Gæa ekki
ótrú manni sínum því hann er nýlátinn þegar hún sængar hjá Degi en
ekki er það henni til framdráttar því þá tengdu gagnrýnendur atburðinn
náhvöt til að renna stoðum undir óeðli ekkjunnar.26 Andúðin á Gæu, sem
greina má í skrifum um leikritið, er reyndar svo mikil að sætir furðu, mætir
gagnrýnendur létu fúkyrði dynja á skáldaðri persónunni eins og hún hefði
gert þeim alvarlegan grikk. Þessi líking er ekki úr lausu lofti gripin, sumir
menningarrýnar virtust bókstaflega missa sjónar á skilum skáldskapar og
veruleika. En eins og áður segir er engum blöðum um það að fletta að það
er kynferðisleg hegðun Gæu sem kallar fram neikvæðnina; aftur og aftur
er bent á hvernig kynhvöt Gæu ryðst upp á yfirborðið og nær tökum á vit-
undarlífi hennar með hryllilegum afleiðingum og viðsnúningi á „sönnu“
eðli konunnar, móðureðlinu. Vissulega skipaði fólk sér í fylkingar út frá
stjórnmálaskoðunum þegar að Halldóri kom en sá grunur læðist að les-
anda að í þessu tilviki vegi það þungt að sennilega allir gagnrýnendurnir
sem um verkið fjölluðu voru karlar.27
Hér má jafnframt velta fyrir sér hvers konar viðhorf til rótgróinna hug-
mynda um kynhvöt kvenna birtist í leiktextanum. Má þar greina fordæm-
ingu á hegðun Gæu líkt og þá sem einkennir viðhorf blaðadómaranna?
Eða tekur textinn þessar hugmyndir til gagnrýnnar umfjöllunar, og þá
24 Á nokkrum stöðum í greininni er rætt um „stjórnleysi“ og þótt merkingin sé ekki
ávallt sú sama er mikilvægt að taka fram að ekki er átt við pólitíska skírskotun hug-
taksins til anarkisma eða anarkíu.
25 Mikilvægt er þó að halda því til haga að Gæa og Dagur eru sennilega jafnaldrar eða
þar um bil. Dagur er umtalsvert eldri en Alda líkt og Loftur, eiginmaður Gæu, er
allmikið eldri en hún.
26 „G.J.“, „Halldór Kiljan Laxness: Straumrof“, bls. 4; „X–Y“, „Straumrof“, bls. 5.
27 Þegar nöfn gagnrýnenda vantar eða aðeins upphafsstafir eru notaðir getur verið
erfitt að kveða úr um kyn höfundar. Í sumum tilvikum („G.J.“ er eitt slíkt) vísar
höfundur til sjálfs sín í karlkyni en þótt það sé vísbending er rétt að hafa í huga að
mögulegt er að um málfræðikynið sé að ræða, þ.e.a.s. íslenskar konur eru gjarnan
nauðbeygðar til að vísa til sín í karlkyni, sérstaklega á ritunartíma ritdómanna.
Sennilegt verður þó að telja að helstu menningarrýnar dagblaðanna hafi verið
karlmenn.
LEGoFSI oG HJÓnABAnDSMAS