Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2015, Side 5

4
GUÐNI ELÍSSON OG JÓN ÓLAFSSON
varpa fram þeirri áleitnu spurningu hvort versnandi staða hugvísinda við
ýmsa háskóla á Vesturlöndum stafi ekki einmitt af því að þau hafa smám
saman lokast inni í heimi sérfræðinga og ,vísindalegs gildis‘, þau hafi týnt
almennri skírskotun sinni og menningarlegu gildi, eigi ekki, og það sem
mikilvægara er, geti ekki lengur átt í samræðu við allan almenning.
Af þessum ástæðum hefur eitt af markmiðum Ritsins frá upphafi verið
að gegna tvíþættu hlutverki sem menningarmiðill og vettvangur rann-
sókna sem hafa almennt gildi jafnvel þó að þær séu birtar á tungumáli sem
aðeins rétt rúm 300 þúsund tala. Þetta skiptir máli. Ef við viljum ekki að
umræðusvið íslenskra hugvísinda þrengist smám saman og það tapi menn-
ingarlegu gildi sínu, verðum við að geta fjallað um öll tilbrigði menningar-
innar á íslensku. Við verðum líka að gæta að því að draga ekki upp í hugum
okkar markalínur um það hvað megi og megi ekki fjalla um í íslenskum
hugvísindum. Um leið og við smíðum slíka veggi erum við tekin að hörfa.
Þá höfum við látið undan þeirri sívaxandi kröfu að tvö mál séu töluð á
Íslandi, útrásarenska og íslenska til daglegs heimilisbrúks.
Í þessu hefti Ritsins birtast sex greinar sem geta að minnsta kosti að hluta
gefið svar við fyrstu tveimur spurningunum hér í upphafi. Greinarnar
sýna um leið hversu mikil gróska er í íslensku rannsóknarstarfi. Ekki síður
er forvitnilegt að sjá hversu mjög íslenskir fræðimenn eru uppteknir af
miðlun hins alþjóðlega í íslensku umhverfi – samslætti íslensks og erlends
menningarheims. Sumarliði Ísleifsson fjallar um hvernig ímynd Íslendinga
mótast í meðförum erlendra höfunda. Áleitnar spurningar vakna: Erum
við hluti af Evrópu eða stöndum við utan hennar? Hefur aldagömul svip-
mynd umheimsins af Íslandi áhrif á sjálfsmynd okkar enn þann dag í dag?
Fylgir henni þörf til að sanna sig í samfélagi þjóðanna?
Jakob Guðmundur Rúnarsson og Þröstur Helgason fjalla um tvö
íslensk menningartímarit, Jakob um Iðunni (1915–1923) og Þröstur um
Birting (1955–1968). Ritstjórar þessara tímarita leituðust um árabil við að
færa umheiminn heim til Íslands, birta fréttir af því merkasta í menningar-
og vísindaumræðu samtímans. Tímaritin mótast af alþjóðlegum straumum
samtíma síns. Iðunn tókst á við nútímavæðingu samfélagsins á gagnrýninn
hátt og í anda vissrar íhaldssemi. Birtingur var fyrst og fremst menningar-
tímarit í anda módernismans.
Auður Aðalsteinsdóttir fjallar um gagnrýnandann, stöðu hans í íslensku
menningarlífi og hvernig erlendir straumar og tískur hafa áhrif á ímynd