Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2015, Síða 167

166
Hið áhrifamikla konkretljóðskáld Eugen Gomringer var ásamt
Dieter og vini hans, listamanninum Marcel Wyss, aðalhvatamaður
Spirale. Sjálfur fór Roth að gera tilraunir með konkretljóð árið 1953.
Í þeim vinnur hann meðal annars með endurtekningar orða og seinna
með grunneiningar prentlistarinnar: kommur, punkta og einkum þanka-
strik.54 Árið 1954 tekur hann svo að gera bókverk sem áttu eftir að
verða meginviðfangsefni listar hans.55 Í þeim leikur hann sér meðal annars
með ýmiss konar geómetrísk form prentuð á síður bókanna, oft endurtek-
in síðu eftir síðu eða látin mynda samhverfu,56 eins og hann lætur til dæmis
bókstafina a og e gera í öðrum bókum.57 Líta má á öll þessi verk sem eina
heild. Í það minnsta er augljóslega formlegt og þematískt samhengi á milli
þeirra, hvort sem unnið er með stafi, grunneiningar prent list arinnar eða
geómetrísk form. Allt eru þetta konkretljóð í einhverjum skilningi og sjálf-
ur kallaði Dieter þessi verk ljóðabækur.58
Müller, 1990, bls. 32–33 og um áhrif konkretmálaranna á Dieter, bls. 53. Í þessu riti
Bucher er fjallað ítarlega um samhengið sem Spirale starfaði í, svo sem sögu kon-
kretsins, nýju grafíkina og önnur tímarit (bls. 9–45). Í ritinu eru einnig myndir af síðum
úr tímaritinu og þar má sjá hönnun Dieters (til dæmis bls. 69–73, 77–81 og 83–87).
Fagtímarit um grafíska hönnun komu út víðar en í Sviss á fimmta og sjötta áratugnum
en róttækast þeirra var sennilega bandaríska ritið Portfolio (1949–1951). Sjá Steven
Heller, Merz to Emigre and Beyond: Avant-Garde Magazine Design of the Twentieth Cent-
ury, London: Phaidon Press Limited, 2003, bls. 134–139.
54 Sjá Aðalstein Ingólfsson, „ORÐ, MyND: UARÐ, MUND: VOARÐ, MOAND“,
bls. 23-24. Sjá ítarlegri umfjöllun um konkretljóðlist Roths og alþjóðlegar rætur
þessarar bókmenntagreinar í áðurnefndri grein Benedikts Hjartarsonar, „Draum-
urinn um hinn ómyndhverfa mann“, bls. 74–104.
55 Sjá Dirk Dobke og Bernadette Walter, Roth Time. A Dieter Roth Retrospective, bls.
48–49.
56 Dánarbú Dieters Roth, til dæmis Dieter Roth, Bok 4a, 1958 [áritað]. Gormabundið,
40 x 28 sm.
57 Sjá Stefan Ripplinger, „Shit, Pudding and all the Trappings – On Dieter Roth’s
Books“, Dieter Roth, Books + Multiples. Catalogue Raisonné, umsjón Dirk Dopke,
London: Edition Hansjörg Mayer, 2004, bls. 127–145, hér bls. 127.
58 Mh. Sbr. samtal við Björn Roth 13. febrúar 2013. Aðalsteinn Ingólfsson bendir á að sam-
kvæmt eðli konkret ljóðlistar sé „erfitt að gera skarpan greinarmun á þessum tveimur
gerðum bókverka, – á sjóngildi geómetrískra forma annars vegar og sjóngildi stafa og
orða hins vegar“. Sjá Aðalstein Ingólfsson, „Bók um bók frá bók ….“, bls. 59. Stefan
Ripplinger kallar konkretljóð þar sem grunneiningar prentsins eru notaðar „sjónræn
ljóð“ í áðurnefndri grein sinni. Þau segir hann ekki vera „saklausa leiki, ekki „miðla á
milli ljóðs og málverks“ sem notaðir eru til skrauts og svo mörg konkretljóðskáld reyndu
að búa til í konkretblandaranum sínum, heldur tæki til að skapa innbyrðis afstöðu og
skynræna heild á síðum verksins“. Sjá Stefan Ripplinger, „Shit, Pudding and all the
Trappings – On Dieter Roth’s Books“, bls. 127. Á frummálinu: „Visual poetry, but not
ÞRÖSTUR HELGASON