Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2015, Blaðsíða 86

85
af dystópíu, útópíu og ef til vill einnig „venjulegum“ aðstæðum. Þau voru
frumstæð, siðlaus, bernsk, framandi (exotic), villt, grimm, blíð og svo má
áfram telja. Íslendingar og Grænlendingar voru hvort tveggja í senn sið-
lausir villimenn og göfugir villimenn, og jafnvel siðmenntaðir. Þegar greitt
hefur verið úr þessari flækju má þó sjá skýra drætti í lýsingum á löndunum
tveimur á öllu tímabilinu. Þar birtist skýrt sú tvíhyggja – jafnvel marg-
hyggja, ef svo má segja – sem er svo algeng í orðræðunni um framandi
svæði, utan Evrópu.
Lýsingar á Íslandi og Grænlandi eru gagnstæð hlið eða bakhlið ráð-
andi sjálfsmynda í helstu ríkjum í Vestur-Evrópu. Við getum kallað þenn-
an framandleika bórealisma, óríentalisma eða hitabeltishyggju, tropicality,
með einkennum hins ysta norðurs. Þær byggja oft á fornum grunni, fornri
þekkingu á jaðarsvæðum; þær byggja líka á yfirburðum miðjunnar yfir
jaðrinum, bæði innan Evrópu en líka á tengslum Evrópu við aðra heims-
hluta, oft nýlendur undir þeirra yfirráðum. Full ástæða er því til þess að
ræða ímyndir landanna tveggja í ljósi orðræðu nýlenduhyggjunnar. Sú
„þekking“ var sannarlega yfirfærð á Ísland og Grænland; Ísland hefur þó
aðra stöðu en Grænland vegna þess að meiri vafi lék á því hvers konar land
það væri. Það gat einnig verið siðmenntað, var hvorki né eða bæði og.
Á þessu tímabili, á ofanverðri 18. öld og alla 19. öldina, varð umræða
um íslenska miðaldasamfélagið smám saman æ mikilvægari, um fyrir-
myndarsamfélag sem vart hefði átt sinn líka. Umræða um það var gerð
skiljanleg með því að bera það saman við Grikkland hið forna. Í landinu
væri að finna kjarna germanskrar menningar. Samhliða varð algengt að
lýsa einstöku líkamlegu atgervi fólks í íslenska miðaldasamfélaginu, þeir
urðu smám saman hinir bestu af hinum norræna kynstofni, the Nordics,
eins og fram kemur í umfjöllunum Pliny Miles. Kynþáttahyggja fór því að
einkenna lýsingar á Íslandi í vaxandi mæli eftir því sem leið á 19. öld og
varð þó enn meira áberandi síðar. Ásamt þjóðernishyggjunni varð hún til
þess að farið var að upphefja Ísland og Íslendinga og víkingaorðræðan um
Ísland varð til.
Samhliða henni lifði nýlenduorðræðan þó einnig góðu lífi eins og
fram kemur í umfjöllun Richards Burton um Íslendinga. Samkvæmt
þeim viðhorfum voru Íslendingar andstæða siðmenningar og nútíma
sem hinir erlendu gestir töldu sig þá fulltrúa fyrir, og jafnvel blandaðir
„Skrælingjum“, það var þessi tegund orðræðu sem Benedikt Gröndal
gagnrýndi harkalega. Hin hlið hennar var hugmyndin um hinn göfuga
INNAN EÐA UTAN EVRÓPU?