Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2015, Page 73

72
Einn kunnasti erlendi ferðamaðurinn á Íslandi á 19. öld var Richard Burton.
Hann var rómaður enskur ferðagarpur sem hafði farið víða um heim, ekki
síst um Afríku og Ameríku, eins og verk hans bera skýr merki um. Hann
hafði m.a. ferðast til Arabíuskagans og komist alla leið til Mekka, dulbú-
inn, svo hann lét sér ekki allt fyrir brjósti brenna. Á Íslandi var Burton
sumarið 1872 og þremur árum síðar gaf hann út bókina Ultima Thule; Or,
A Summer in Iceland í tveimur bindum.
Eins og John Barrow fáum áratugum fyrr ræddi Burton oft um fólkið
sem varð á vegi hans og undraðist hvernig lífi það lifði. Hvernig gat þetta
fólk orðið svona, fólk sem var „einu sinni svo þekkt fyrir hernað og jafn-
vel listir“, hvernig gat það horfið algerlega? Burton taldi sig ekki sjá nein
merki um forna frægð eða menntun meðal Íslendinga. Hann þekkti því
vel til umræðu um miðaldasamfélagið íslenska og ætluð afrek Íslendinga
til forna.19
Úrkynjunin birtist því alls staðar að mati Burtons, siðleysið og úrræða-
leysið: Andstæða nútímans. Verkfæri landsmanna voru yfirleitt tæpast
nothæf og til marks um það nefndi Burton að sláttuljáir landsmanna væru
„hlægilegir“.20 Sóðaskapurinn var alltumlykjandi, og væru Íslendingar ein-
hvers staðar á milli Skota og Grænlendinga í því tilliti en langt að baki
nútíma Norðmönnum. Hús almennings væru yfirleitt aumir kofar, svipað
og hjá Írum eða Eskimóum.21 Burton notaði því Íra og Grænlendinga sem
mælikvarða á siðleysi Íslendinga á sama hátt og John Barrow. Þungt væri
yfir Íslendingum og þeir væru illyrtir, og gæti það stafað af langri kúgun,
svipað og hjá Grikkjum. Þá væri engar fagrar listir að finna meðal þeirra,
ekki tónlist, ekki myndlist. Drykkjuskapurinn var líka herfilegur og miklu
sýnilegri en víða annars staðar, að mati Burtons, enda væri það svo að því
lengra norður frá sem fólk byggi, því meiri drykkja.22 Hugmyndir Burtons
um norðlægar slóðir voru því mjög í anda neikvæðra viðhorfa um norðrið,
það fóstraði bara villimennsku að hans mati, og er hann þar sammála bæði
Anderson og Barrow.
Burton taldi ljóst hver uppruni Íslendinga væri, þeir líktust Norð-
mönnum en ekki „Skrælingjum“ eins og almenningur í Evrópu virtist halda;
honum hefur greinilega verið kunnugt um fyrrgreint hugtak um Inúíta og
19 Richard F. Burton, Ultima Thule; or, a Summer in Iceland, London: William P.
Nimmo, 1875, I, bls. xiii.
20 Richard Burton, Ultima Thule II, bls. 258.
21 Richard Burton, Ultima Thule I, bls. 136, 332, 334, 336.
22 Sama rit, bls. 155, 160, 359–361, 369.
sumaRliði R. ísleifsson