Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2015, Side 87

86
og góða villimann. Samkvæmt henni líktust Íslendingar helst öðru fólki á
jöðrum Evrópu í háttum sínum, t.d. Sömum. Þessi umræða fór líka í þær
skorður að Íslendingar væru á öðru stigi en hin nútímalega Evrópa og þar
mætti því sjá hvernig lífið hefði forðum verið í Evrópu; Ísland varð því
einnig skjól þeirra sem óttuðust afleiðingar nútímavæðingar á 19. öld og
töldu að þar í landi væru varðveitt margvísleg gildi sem nútíminn hefði
glatað. Andnútímahyggjumenn (anti-modernists) eins og Pliny Miles dáð-
ust því að Íslandi og óttuðust siðspillandi áhrif umheimsins.
Viðhorf til Grænlands á tímabilinu 1750–1850 breyttust minna en
viðhorf til Íslands. Sem fyrr sýndu ímyndir landsins Grænlendinga bæði
sem skelfilega villimenn og göfuga villimenn. Sem göfugir villimenn voru
Grænlendingar barnslegir, nánast eins og heimilisdýr og aðallega á valdi
kennda sinna. Sem siðlausir villimenn voru þeir eins og villidýr og líkir
íbúum Afríku, dökkir ásýndum og smávaxnir pygmear, daunillir, sóða-
legir, þjófóttir, heimskir og siðlausir í kynferðismálum. Einhvers konar
blanda af þessu tvennu var einnig algeng, ef til vill algengust. Einnig mátti
þó sjá frásagnir um Grænland þar sem Inúítar nutu viðurkenningar og
virðingar fyrir snilld sína í að ferðast og veiða. Jafnvel voru til lýsingar á
Grænlendingum sem fulltrúum hins frjálsa, kraftmikla og hreinláta norð-
urs þó að fólkið væri vissulega einnig talið frumstætt. Almennt má segja
að dystópískar lýsingar hafi smám saman orðið fágætari um Grænland en
verið hafði en útópískar lýsingar algengari. Báðar þessar myndir orðræð-
unnar lifðu þó hlið við hlið á tímabilinu.
Orðræða kynþáttahyggjunnar mótaði mjög orðræðuna um Grænland,
íbúarnir þar voru taldir „dökkir“, þó kannski ekki eins dökkir og Afríku-
menn; kynþáttahyggjan upphóf Ísland á hinn bóginn. Hún hafði því gagn-
stæða verkan á þessi lönd, á vissan hátt varð Ísland miðlægt fyrir áhrif
kynþáttahyggju og þjóðernishyggju en Grænland varð áfram fjarlægt jað-
arsvæði, ef til vill enn fjarlægara, svo að þarna skildi á milli.
Það ferli sem hér hefur verið fjallað um einkennist af efasemdum eða
tvíbentri afstöðu (ambivalence), efasemdum um hvers konar samfélög væru
í þessum löndum. Voru Íslendingar villimenn eða siðmenntaðir, voru þeir
Eskimóar eða Hellenar? Efinn birtist einnig skýrt í umfjöllunum um íbúa
Grænlands, voru þeir villidýr eða villimenn? Efinn er sameiginlegur en
viðmiðin ekki þau sömu; ekki var mikill vafi á að Íslendingar væru menn
en það lék vafi á því hvort siðmenningin hefði náð til þeirra. Sumir töldu
að svo væri, aðrir ekki. Á þessu tímabili lék hins vegar enn vafi á því meðal
sumaRliði R. ísleifsson