Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2015, Side 139

138
mati Friðriks, að gagnrýnendur skorti hjartahlýju og getu til að tengjast
verkum tilfinningalega:
Vandi gagnrýnenda er því þó nokkur, og þeim er mörgum hverjum
vorkunn, því alla jafnan eru gagnrýnendur fastir í höfðinu á sér, en
virðast ekki vera í neinum tengslum við hjartastöðina.81
Á síðustu áratugum 20. aldar var bókmenntateoría reyndar ýmist gagn-
rýnd fyrir að vera of huglæg eða of hlutlæg, að vera tilfinningasnauð eða
búa ekki yfir nægri rökhugsun, og túlkunum með vísun í nýjar fræðikenn-
ingar var tekið með tortryggni. Jóhann Hjálmarsson, sem virðist annars
nokkuð hallur undir túlkunarfrelsi hins almenna lesanda,82 setur árið 1976
ákveðna fyrirvara við að menn treysti um of á vísindin í þeim efnum:
Í rauninni er vafasamt að hve miklu leyti bókmenntarannsóknir geta
yfirleitt talizt vísindi. Eða öllu heldur: Hvort það sem mestu skiptir
í reynslu manna af lestri skáldskapar sé ekki þess eðlis að ógerlegt sé
að festa á því hendur með aðferðum vísindanna.83
Dæmi um hið andstæða, að teorían sé talin of huglæg, má finna í umfjöllun
Eysteins Sigurðssonar um bók Vésteins Ólasonar um bókmenntafræði
handa framhaldsskólum, þar sem hann segir að í kafla um merkingu og
túlkun sé „boðuð nýleg stefna í bókmenntafræði sem nefnist strúktúral-
ismi“, en þótt vafalaust megi „græða ýmislegt á þessum aðferðum“ finnst
honum vanta að nefnt sé „það sem heitir oftúlkun og felst í því að lesa
meira út úr texta en hann raunverulega leyfir“.84 Slíkar áhyggjur af oftúlkun
skáldverka í nafni vísindanna urðu æ algengari á 9. og 10. áratugnum. Mikil
andstaða blossaði þá upp í blaðaskrifum gegn teoríu akademíunnar eins og
81 Friðrik Erlingsson, „Vitleysingarnir á Vesalingunum“, Vísir.is, 8. mars 2012,
sótt 18. maí 2012 af http://www.visir.is/vitleysingarnir-a-vesalingunum/article/
2012120309027.
82 Jóhann bendir á að „þrátt fyrir allar bókmenntalegar skýringar fræðimanna og til-
gang höfundarins með sögu sinni“, og þrátt fyrir að kennslubók á borð við Eðlisþætti
skáldsögunnar hljóti „að vera til glöggvunar, ekki aðeins fyrir háskólastúdenta, sem
nema bókmenntafræði, heldur líka fyrir almenna lesendur“, sé „túlkunin á valdi
lesandans“. Jóhann Hjálmarsson, „Hugmyndafræðilegir fuglar“, ritdómur um Eðl-
isþætti skáldsögunnar eftir Njörð P. Njarðvík, Morgunblaðið, 4. apríl 1976, bls. 16.
83 Sama rit, bls. 16.
84 Eysteinn Sigurðsson, „Kjarnmikið fræðirit“, ritdómur um Bókmenntafræði handa
framhaldsskólum eftir Véstein Ólason, Tíminn, 15. janúar 1986, bls. 11.
AUÐUR AÐALSTEINSDÓTTIR