Peningamál - 01.11.2000, Qupperneq 40

PENINGAMÁL 2000/4 39
ríkisskuldabréf hafa lengst af verið í jafnvægi og ekki
miðast við að hafa áhrif á ávöxtun ef frá er talið tíma-
bilið 1994 til 1995 þegar Seðlabankinn reyndi að
festa í sessi vaxtalækkun á verðtryggðum skuld-
bindingum með kaupum á ríkistryggðum skuldabré-
fum. Reynsla bankans af þeirri íhlutun var ekki góð.
Hún leiddi í ljós að markaðurinn hafði dýpkað það
mikið að Seðlabankinn hafði ekki bolmagn til þess
að hafa varanleg áhrif á ávöxtun á markaði.
Þróun stefnunnar í peningamálum5
Sú mikla verðbólguhjöðnun sem varð um 1990 skap-
aði ný skilyrði til efnahagsstjórnunar. Að hluta til átti
lækkun verðbólgu sér rætur í þeim breytingum sem
átt höfðu sér stað á fjármálamarkaðnum og skipti þar
að líkindum mestu að vextir voru nú markaðsákvarð-
aðir enda leiddi vaxtafrelsið til skarprar hækkunar
vaxta. Aðrir þættir höfðu einnig áhrif, ekki síst sá
slaki sem myndaðist í heildareftirspurn og leiddi til
verulegs atvinnuleysis. Þá hafa verið leidd að því rök
að verðtrygging fjárskuldbindinga hafi stuðlað að því
að verkalýðshreyfingin hafi smám saman séð að til-
gangslaust var að sækja miklar nafnlaunahækkanir
sem einungis leiddu til víxlhækkana launa og
verðlags. Skuldsetning heimila hafði vaxið mjög á
áttunda áratugnum í kjölfar þess að vaxandi hluti
lána lánakerfisins var verðtryggður. Þá fylgdu vextir
óverðtryggðra lána einnig verðbólgu. Verðbólga
hafði því vaxandi áhrif á afkomu skuldsettra heimila,
jók greiðslubyrði þeirra og dró úr vilja almennings til
þess að sækja nafnlaunahækkanir sem ekki voru
efnahagslegar forsendur fyrir.
Þessar aðstæður gerðu það að verkum að meiri
festa komst á gengismál strax í upphafi tíunda ára-
tugarins. Reyndar var gengisfesta ein af forsendum
þeirra kjarasamninga sem leiddu til hjöðnunar verð-
bólgu. Gengi krónunnar var stöðugt frá árinu 1990
þar til í nóvember 1992 þegar það var fellt um 6%
fyrst og fremst vegna gengislækkana í mikilvægum
viðskiptalöndum.6 Gengi krónunnar var fellt aftur
5. Einnig er fjallað um stefnuna í peningamálum og skipulag á 10 ára-
tugnum í grein Más Guðmundssonar og Yngva Arnar Kristinssonar
(1997), „Peningastefna á Íslandi á 10. áratugnum“, Fjármálatíðindi, 44,
103-128..
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998
0
5
10
15
-5
-10
-15
%
Óverðtryggð skuldabréfalán
Verðtryggð skuldabréfalán

Árleg raunávöxtun skuldabréfalána
banka og sparisjóða 1980-1999
Mynd 1
Samkvæmt 15. grein Seðlabankalaganna ákveður
Seðlabankinn að fengnu samþykki ríkisstjórnarinnar
hvernig verðgildi íslensku krónunnar gagnvart erlend-
um gjaldmiðlum skuli ákveðið. Gengisstefnan er því
sameiginleg ákvörðun ríkisstjórnar og Seðlabankans.
Núverandi gengisstefna er byggð á ákvörðun frá
11. febrúar 2000. Meginatriði hennar eru eftirfarandi:
Viðmiðun: Gengisvísitala sem miðast við samsetningu
utanríkisviðskipta með vöru og þjónustu árið áður. Vísi-
talan er endurskoðuð árlega og tilkynnt um samsetningu
hennar.
Miðgildi: Miðgildi gengisvísitölunnar er 115,01.
Fráviksmörk: 9% til hvorrar handar. Efri mörk gengis-
vísitölu eru 125,36 en neðri mörk 104,66.
J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O
91 92 93 94 95 96 97 98 99 00
75
80
85
90
95
100
105
31.12.1991=100
Opinbert gengi krónunnar og vikmörk
gengisins júní 1993-október 2000
Rammi 2 Gengisstefnan
6. Tengingar finnska marksins, sænsku og norsku krónunnar og sterlings-
pundsins við ECU gáfu eftir á haustmánuðum 1992 og gengi þessara
gjaldmiðla féll gagnvart ECU. Raunveruleg gengisbreyting var minni
en 6% þar sem ofantaldir gjaldmiðlar veiktust gagnvart krónu.