Peningamál - 01.11.2000, Qupperneq 42

PENINGAMÁL 2000/4 41
Annars vegar hefur vaxtabreytingin áhrif á fjár-
strauma inn og út úr landinu ef fjármagnsviðskipti
við útlönd eru frjáls. Þessi áhrif geta verið skjót, en
virknin er mjög háð væntingum um gengi gjaldmið-
ilsins. Alla jafna stuðlar vaxtahækkun Seðlabanka að
styrkingu á gengi sem hefur áhrif til aukins aðhalds í
efnahagsmálum. Hins vegar hefur vaxtabreytingin
áhrif á neyslu og fjárfestingu en reynslan sýnir að
þau áhrif gerast aðeins með nokkuð langri tímatöf.
Það tvöfalda vaxtaróf sem er hér á landi og felst í
útbreiddri notkun verðtryggingar í skuldabréfa- og
innlánaviðskiptum gerir það að verkum að Seðla-
bankavextir hér á landi hafa ekki eins ótvíræð áhrif á
vaxtastigið í landinu og í sumum öðrum löndum. Þá
dregur opnun fjármagnsmarkaða við útlönd einnig úr
virkni Seðlabankavaxta12 þar sem staðkvæmd er
milli innlendrar og erlendrar fjármálaþjónustu.
Stjórntæki Seðlabankans eftir endurskoðun 1998 13
Við endurskoðun stjórntækja Seðlabankans árið
1998 voru í meginatriðum lögð þrjú sjónarmið til
grundvallar. Í fyrsta lagi var það kappsmál bankans
að regluleg bein viðskipti hans á eftirmarkaði fyrir
ríkisverðbréf hyrfu úr sögunni og að þessir markaðir
gætu starfað án daglegra afskipta Seðlabankans.
Seðlabankinn kæmi fyrst og fremst inn á þessa mark-
aði óreglulega og þá einkum ríkisvíxlamarkaðinn
vegna mikilvægis ríkisvíxla í lausafjárstöðu innláns-
stofnana. Mörkuð var sú stefna að hætta viðskipta-
vakt með ríkisvíxla svo fljótt sem auðið væri. Í þessu
fólst að endurhverf viðskipti yrðu meginfarvegur
lausafjárviðskipta Seðlabankans við lánastofnanir í
stað beinna viðskipta með ríkisverðbréf. Í öðru lagi
hafði bankinn áhuga á að framkvæmd peninga-
stefnunnar byggðist fyrst og fremst á því að senda
skýr skilaboð til fjármálamarkaðarins um stýrivexti
Seðlabankans. Þessu fylgdi að nauðsynlegt var að
skapa fyrirgreiðslukerfi fyrir lánastofnanir í Seðla-
bankanum sem drægi úr sveiflum í vöxtum á pen-
ingamarkaði vegna sveiflna í lausafjárstöðu þeirra
sem orsakast meðal annars af innheimtu tekna ríkis-
sjóðs. Mikið flökt vaxta á peningamarkaði gæti
valdið því að óvissa skapaðist um það vaxtastig sem
Seðlabankinn stefndi að. Í þriðja lagi vildi bankinn
skjóta fótum undir myndun millibankamarkaðar í
krónum, en opinn daglegur aðgangur lánastofnana að
endurhverfum verðbréfaviðskiptum í Seðlabank-
anum girti fyrir millibankaviðskipti með krónur. Í
fjórða lagi vildi Seðlabankinn samræma aðgang mis-
munandi lánastofnana að viðskiptum við bankann en
fram til þessa tíma höfðu viðskipti við Seðlabankann
verið bundin að mestu við innlánsstofnanir.14 Að lok-
um vildi Seðlabankinn eins og áður var sagt sam-
ræma eftir því sem kostur væri fyrirgreiðslukerfi sitt
því sem fyrirhugað var að yrði á evrusvæðinu.
Mikilvæg breyting hafði verið gerð á skipulagi
gjaldeyrismarkaðarins vorið 1997 þegar markaðsaði-
lar aðrir en Seðlabankinn gerðust viðskiptavakar. Við
þá breytingu dró verulega úr viðskiptum Seðlabank-
ans á gjaldeyrismarkaðnum en bankinn hafði í raun
verið eini viðskiptavakinn frá því að honum var
komið á fót vorið 1993, þótt óformlega væri. Breyt-
ingin leiddi til þess að viðskipti á millibankamark-
aðnum jukust að miklum mun og sveiflur innan dags
og milli daga jukust. Að mati Seðlabankans var slíkt
jákvætt og hreyfingar gengisins endurspegluðu með
virkari hætti en áður aðstæður á gjaldeyrismarkaðn-
um. Hið nýja skipulag leiddi til þess að viðskipti
Seðlabankans á gjaldeyrismarkaðnum voru alfarið
bundin við tvennt, annars vegar inngrip til að hafa
áhrif á gengi krónunnar og hins vegar viðskipti vegna
þarfa ríkissjóðs fyrir gjaldeyri.
12. Við fullkomnar aðstæður, þ.e. upplýsta markaði án viðskiptakostnaðar
og frjálsar fjármagnshreyfingar hefur einstakur seðlabanki ekki svig-
rúm til sjálfstæðrar peningastefnu ef fylgt er fastgengisstefnu.
13. Ársskýrsla Seðlabanka Íslands 1998, bls. 20.
14. Fyrirgreiðsla við viðskiptavaka ríkistryggðra skuldabréfa var einnig
opin fyrirtækjum í verðbréfaþjónustu.
J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O J A J O
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
%
Endurhverf verðbréfakaup Seðlabanka
Ávöxtun víxillána bankastofnana

Skammtímaávöxtun 1993-2000
Mynd 2