Peningamál - 01.11.2000, Síða 46

PENINGAMÁL 2000/4 45
1. Inngangur
Á undanförnum árum hefur skilningur aukist á mik-
ilvægi stofnanauppbyggingar og regluumhverfis
hagkerfa fyrir árangur í efnahagsmálum (sjá t.d. rit-
safn Perssons og Tabellinis, 1994). Hin hagræna
grunnhugsun á bak við þessa þróun er skilningur á
nauðsyn þess að byggja inn í ákvarðanatöku einstakl-
inga, fyrirtækja og hins opinbera hvata til að taka þær
ákvarðanir sem líklegastar eru til að stuðla að sem
mestri hagkvæmni.
Umræðan um stofnanauppbyggingu peninga-
málastjórnar er hluti af þessari þróun. Áhrif stjórn-
tækja peningamála eru yfirleitt lengi að koma fram
og barátta við verðbólgu getur verið sársaukafull til
skamms tíma á meðan ávinningur stöðugs verðlags
kemur einungis fram yfir langan tíma.2 Því er nauð-
synlegt að byggja framsýna langtímahugsun inn í
hina peningapólitísku ákvarðanatöku. Einungis í því
tilviki er tryggt að skammsýn sjónarmið sem hafa í
för með sér langtímakostnað verði ekki ofan á í stjórn
peningamála.
Stjórnvöld æ fleiri ríkja hafa komist að þeirri
niðurstöðu að besta leiðin til að byggja slíka hvata
inn í stjórn peningamála sé að gera seðlabanka við-
ÞÓRARINN G. PÉTURSSON1
Nýjar áherslur í starfsemi seðlabanka:
Aukið sjálfstæði, gagnsæi og reikningsskil gerða
1. Höfundur er deildarstjóri hagrannsókna við hagfræðisvið Seðlabanka
Íslands og lektor við Háskólann í Reykjavík. Höfundur vill þakka
Gabriel Sterne veitta aðstoð við gagnaöflun og Jóni Steinssyni og mál-
stofugestum á fyrirlestri í Seðlabanka Íslands 23. október árið 2000
fyrir gagnlegar ábendingar. Þær skoðanir sem hér koma fram eru
höfundar og þurfa ekki að endurspegla skoðanir Seðlabanka Íslands.
2. Í samræmi við alþjóðlega umfjöllun er með verðstöðugleika í raun átt
við litla og stöðuga verðbólgu, u.þ.b. 1-2%.
Á undanförnum árum hafa átt sér stað miklar breytingar á starfsumhverfi seðlabanka víða um heim.
Annars vegar hefur sjálfstæði þeirra til að beita stjórntækjum peningamála verið aukið. Hins vegar
hefur verið lögð áhersla á að gagnsæi peningastefnunnar sé aukið og að bönkunum sé gert að standa
reikningsskil gerða sinna. Með þessum breytingum er reynt að formfesta stefnu verðstöðugleika í stjórn
peningamála og að auðvelda almenningi og kjörnum stjórnvöldum að hafa eftirlit með seðlabankanum.
Þessi grein fjallar um þessa alþjóðlegu þróun og stöðu Seðlabanka Íslands í henni. Fjallað er um
alþjóðlega rannsókn á lögum 94 seðlabanka víðs vegar um heiminn þar sem fram kemur að Seðlabanki
Íslands mælist minnst sjálfstæði seðlabanki iðnríkja. Lagalegt sjálfstæði hans mælist sambærilegt við
meðaltal þróunarríkja en minna en meðaltal umskiptaríkja Austur-Evrópu. Því virðist ljóst að Seðla-
banki Íslands hefur setið eftir í þessari alþjóðlegu þróun og að gera þarf grundvallarbreytingar á lög-
gjöf bankans eigi staða hans í stjórnkerfinu að vera sambærileg við stöðu seðlabanka flestra nágranna-
ríkja okkar. Það er aðeins með slíkum breytingum að starfsumhverfi innlends fjármálakerfis getur með
sanni talist að fullu sambærilegt við fjármálakerfi þeirra landa sem við viljum helst bera okkur saman
við.