Skírnir - 01.04.1987, Qupperneq 97

SKÍRNIR ÞJÓÐFÉLAGSÍMYND WILLIAMS MORRIS
91
sinnar af listsköpun setti Morris fram þá skilgreiningu á sköpunar-
gleði að hún væri sprottin af óskiptri þátttöku í því ferli sem um-
breytir óhlutbundinni hugmynd í hlutbundna mynd hennar. Og til
þess að búa til hlut sem var sannarlega fagur og nytsamur varð
maðurinn að leggja sig allan af mörkum - skynsemi sína, ímynd-
unarafl, innsæi og handlagni-til þess að hugarfóstrið gæti orðið að
sköpunarverki handa hans.
Hér er raunar að finna kveikjuna að virðingu Morris fyrir listum
miðalda. Hann taldi að á miðöldum hefði sköpunarferlið haldist
óslitið; oft var sami maðurinn hönnuður og handverksmaður í
senn, vann í beinum tengslum við efnið og tók þátt í sköpuninni frá
upphafi til loka. „Imyndunaraflið var starfandi í öllum mannanna
verkum: allir handverksmenn voru listamenn, eins og þeir væru
nefndir nú á dögum.“12
En eftir því sem gróðasóknin varð grimmilegri jókst sundrungin
með ógnarhraða, „listamaðurinn sagði skilið við handverksmenn-
ina og skildi þá eftir án vonar um upphafningu, en sjálfur glataði
hann samstarfi við dugandi og skilningsríka menn. Báðir liðu fyrir
þetta, listamaðurinn ekki síður en verkamaðurinn".13 Morris taldi
að þessi upplausn hefði hafist með Endurreisninni, haldið áfram á
ófrjórri átjándu öldinni og náð hámarki á iðnvæðingaröldinni nítj-
ándu.
Gáfaður maður sem eitt sinn hefði skipulagt og framkvæmt verk frá upp-
hafi til loka neyddist nú til að beina öllum kröftum sínum og lagni að örlitl-
um hluta þessa verks; honum var breytt í vél til þess að gera markaðsvarn-
ing ódýrari.14
Og sú óhjákvæmilega afleiðing verkaskiptingarinnar að mark-
aðsvaran varð ódýrari olli enn frekari sundrungu í samfélagi Vikt-
oríutímans. Iðjulaus auðstéttin skapaði vaxandi eftirspurn eftir
„munaðarvöru“ og tækni fjöldaframleiðslunnar jók framboð á illa
hönnuðum og hroðvirknislegum hlutum sem voru niðurlæging
fyrir neytendur jafnt og framleiðendur. Verkamenn strituðu í
ömurlegum verksmiðjum við að framleiða ljóta og gagnslausa
hluti, en þeir nýríku röðuðu kringum sig smekklausu drasli sem
sljóvgaði skynbragð þeirra til að greina list frá svikinni vöru og rauf
tengsl þeirra við náttúruna.