Skírnir - 01.04.1987, Page 108

102
EMILY L. MEREDITH
SKIRNIR
inu „skjóti rótum með þjóð sem er þetta fámenn og þar sem engin
raunveruleg stéttaskipting ríkir... og þar sem enginn alvaldur ríkir
umgirtur táknum valdsins“.42 En Morris taldi að séreðli íslenskrar
einstaklingshyggju væri annað og meira en fyrirsjáanlegt félagslegt
fyrirbæri. Að dómi Morris var hugrekkið sterkasta aflið til að leysa
alla orku eintaklingsins úr læðingi og að hans mati höfðu Islend-
ingar nánast gert hugrekkið að trúarbrögðum. Hann taldi enn-
fremur að sterk samfélagskennd væri hin sanna uppspretta hng-
dirfsku. einstaklingsins; því meir sem maðurinn einangrar sig frá
samfélaginu, þeim mun ákafar eyða ótti og öryggisleysi kröftum
hans. „Hreinræktaðir einstaklingshyggjumenn“ Viktoríutímans
sem hugsuðu einvörðungu um „að fara skilyrðislaust eftir eigin
hvötum“ og börðust með kjafti og klóm hver í sínu horni neituðu
sér þannig um aðgang að því „hugrekki sem hefði getað gert þá að
sönnum og góðum mönnum í fyllsta skilningi þeirra orða“.43 Is-
lendingar voru hins vegar lausir við einangrunina sem fylgdi kapí-
talisma og gróðahyggju en treystu á félagslega samhjálp og gátu því
þroskað með sér óvenjulegt sjálfstæði í hugsun og athöfnum. Og
„jafnvel á Islandi á nítjándu öld“ fann Morris „meðal bænda og
sjómanna karlmennsku og sjálfstæði sem skortir í kapítalísku sam-
félagi Bretlands“.44
I enn einum skilningi fann William Morris félagslegan og póli-
tískan samruna á Islandi. Norsku landnámsmennirnir höfðu flutt
með sér íhaldssöm, jafnvel afturhaldssöm viðhorf úr rótgrónu
samfélagi og þau komust nú í snertingu við frjálslyndiskröfur þessa
nýja og ögrandi umhverfis. Hagnýt skynsemi tempraði hugsjón-
irnar og hefðir runnu saman við nýjungar. Ker segir:
Þó að Island sé að einu leytinu afturhaldsríki stofnað af mönnum sem sneru
baki við þeirri einu leið sem fær var til pólitískrar framsóknar, lokuðu sig
frá umheiminum og héldu dauðahaldi í lífshætti sem áttu enga framtíð fyrir
sér, þá er það á hinn bóginn svo að þetta afturhaldssama þjóðveldi . . . bjó
yfir skýrari sjálfsvitund og skarpari skilningi en annars staðar er unnt að
finna á miðöldum.43
Þessi djúpa virðing fyrir hefðbundnum verðmætum, ásamt því
að menn sættu sig af hagkvæmnisástæðum við óhjákvæmilegar
breytingar, ber vitni um almenn viðhorf Islendinga til sögu og sam-