Skírnir - 01.04.1987, Qupperneq 144

138
REYNIR AXELSSON
SKIRNIR
verkinu og birtust í Skímu árið 19801 og í Skírni árið 1982; einkum kannski
til Skírnisgreinarinnar, en hún heitir einmitt „Islenska samheitaorðabókin
- handa hverjum, til hvers?“2 I ljós kemur hins vegar að í báðum þessum
greinum er megináherzla lögð á að lýsa framkvæmd verksins og vali orða í
bókina; í Skírnisgreininni er spurningunum í titlinum ekki svarað þannig
að markmið bókarinnar verði ljós. Spurningin „handa hverjum?“ er ekki
skilin nokkrum þeim skilningi sem gagn væri að, t. d. sem „handa fólki með
hvaða þarfir?“, heldur hinum fánýta skilningi „handa hvaðaþjóðfélagshóp-
um}“, og svarið sem við fáum er eftir því fánýtt: handa „oss Islendingum",
en einkum kennurum, nemendum, rithöfundum, fræðimönnum, þýðend-
um og blaðamönnum, „svo að einhverjir séu nefndir“. Svarið er fánýtt
vegna þess að vitneskja um að blaðamenn eða rithöfundar eigi að geta notað
bókina gefur okkur enga vísbendingu um hvernig hún œttiað vera, a. m. k.
ekki nema við vitum eitthvað um þarfir þessara stétta. En skyldu t. d. kenn-
arar og nemendur nota bókina með öðrum hætti en rithöfundar og fræði-
menn? Eg efa stórlega að nokkur kunni svar við þeirri spurningu.
Svörin við spurningunni „til hvers?“ mættu einnig vera ríkulegri; við les-
um „að eigi [bókin] að hafa kennslufræðilegt markmið, þá eigi það að felast
í því að hafa í henni ýmis þau tökuorð sem tíðkuð eru nú, ásamt íslensku
samheiti"; einnig að bókin eigi að vera „með samheitum handa leikum og
lærðum til að auka megi orðaforðann og bæta tjáskiptin í heimi vaxandi
sérhæfingar“; en meginstefnuyfirlýsingarnar munu felast í eftirfarandi
tveimur klausum úr niðurlagsorðum greinarinnar [leturbreytingar mínar]:
En til hvers er þá orðabók sem þessi? Við samningu hennar er gert
ráð fyrir kunnáttu í málinu. Hún á ekki að kenna þeim íslensku sem
ekki kunna hana fyrir, og heldur ekki að kenna málnotkun beinlínis.
En hún á að hjálpa notandanum til að muna eftir orði sem hann eða
hún kannfyrir en hefur ekki á takteinum.
Hún á að birta meginþorra íslenskra orða úr nútímamáli í merking-
arlegu samhengi, þar sem orðunum er skipað saman eftir meiri eða
minni merkingarlíkingu og h<egt er að rekja sigfram og aftur milli
skyldra merkingarsviða.
Eg mun halda því fram að hér, og þó einkum í seinni klausunni, séu gefin
loforð sem hafa ekki verið efnd.
Hvers vegna eyði ég svona löngu máli til að ræða markmið bókarinnar?
Kannski mætti ætla að þau séu nokkurn veginn augljós, en svo þarf þó alls
ekki að vera. Eg held að hefðu sjóðsstjórn og ritstjóri gefið sér tíma til að
gera sér betri grein fyrir þessum markmiðum áður en hafizt var handa við
samningu verksins, þá hefði bókin getað orðið miklu gagnlegri en hún
reynist vera.
Pær bækur á erlendum málum sem kalla má samheitaorðabækur - eða